تجدیدنظر خواهی به معنی درخواست یکی از طرفین دعوی برای بازنگری و تجدیدنظر در تصمیم صادر شده از یک دادگاه است. حال سوال اصلی این است که آیا بعد از طرح درخواست تجدیدنظر، دادگاه تجدیدنظر برای رسیدگی، طرفین دعوی (یعنی تجدیدنظر خواه و تجدیدنظر خوانده) را به دادگاه دعوت میکند یا خیر؟ برای پاسخ به سوال حضور طرفین در دادگاه تجدیدنظر در ادامه با ما همراه باشید.
منظور از تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین چیست؟
دادگاه برای آنکه بتواند در خصوص موضوعی تصمیم بگیرد و رأی صادر کند، باید ابتدا وقتی برای رسیدگی تعیین کند (که اصطلاحاً به آن تعیین وقت میگویند) و سپس ابلاغیه ای برای همان اشخاص ارسال کند تا در وقت تعیین شده در دادگاه حضور پیدا کنند و قاضی بر اساس اظهارات ایشان، اقدام به تصمیم گیری و صدور رای کند.
اما رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر از قاعدۀ بالا تبعیت نمیکند و در دادگاه های تجدیدنظر اصولاً و در بیشتر اوقات جلسۀ رسیدگی تشکیل نمیشود. علت این امر آن است که تنها پرونده هایی به دادگاه تجدیدنظر ارسال میشوند که یک بار در دادگاه بدوی مطرح شده و دربارۀ آن تصمیم گیری شده باشد. به عبارت دیگر پرونده ابتدا در دادگاه بدوی مطرح شده و در هیمن دادگاه جلسۀ رسیدگی تشکیل و پس از اعتراض تجدیدنظر خواهی، به دادگاه تجدیدنظر ارسال میگردد.
پس میتوان گفت که حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر در بیشتر اوقات منتفی بوده و دادگاه تجدیدنظر بدون دعوت اشخاص اقدام به صدور رأی میکند. در هر حال برای اینکه دقیقاً مشخص کنیم که در چه پرونده هایی در دادگاه تجدیدنظر، جلسۀ رسیدگی تشکیل میشود و در چه پرونده هایی جلسۀ رسیدگی تشکیل نمیشود؛ باید به نوع دادگاه بدوی که به موضوع رسیدگی کرده و نوع پرونده توجه کنیم که در تقسیم بندی زیر به انواع دادگاه بدوی و امکان تشکیل جلسۀ رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر اشاره شده است.
تقسیم بندی دادگاه ها از لحاظ نوع آنها
همانطور که در بالا نیز اشاره شد برای اینکه دقیق بفهیم که دادگاه تجدیدنظر در چه زمانی جلسۀ رسیدگی تشکیل میدهد، باید به نوع دادگاه بدوی که دادنامۀ معترض عنه (یعنی رأیی که نسبت به آن اعتراض شده است) را صادر کرده است توجه کنیم. در این تقسیم بندی، دادگاه های بدوی به دو دسته تقسیم میگردند که عبارتند از:
- دادگاه های عمومی
- دادگاه های اختصاصی یا استثنائی
دادگاه های عمومی:
بر اساس تعریفی که از این دادگاه ها به عمل آمده است، این دادگاه ها صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی را دارا میباشند مگر اینکه به موجب قانون، دعوایی در صلاحیت دادگاه های دیگری باشد. به عبارت دیگر اکثر پرونده های قضایی در این دادگاه ها مطرح میشوند. این دادگاه ها خود به دو دستۀ حقوقی و کیفری تقسیم میگردند. حال باید دید که اگر نسبت به رأی صادر شده از محاکم عمومی اعتراض تجدیدنظر مطرح شود، دادگاه تجدیدنظر جلسۀ رسیدگی تشکیل میدهد یا خیر؟
- طرح اعترض تجدیدنظر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه عمومی حقوقی
اگر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه های عمومی حقوقی، اعتراض تجدیدنظر مطرح شود، دادگاه تجدیدنظر تکلیفی جهت تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر ندارد. به عبارتی ساده تر، تشکیل جلسۀ رسیدگی منوط به تشخیص قاضی رسیدگی کننده در دادگاه تجدیدنظر میباشد و اگر قاضی تشخیص دهد، جلسۀ رسیدگی تشکیل و طرفین دعوی به دادگاه تجدیدنظر دعوت میگردند. با توجه به پرونده های جاری و رویۀ دادگاه های تجدیدنظر، در اکثر اوقات جلسۀ رسیدگی تشکیل نمیشود و قاضی بدون حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر اقدام به تصمیم گیری میکند.
- طرح اعتراض تجدیدنظر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه کیفری (دادگاه کیفری یک و کیفری دو)
اگر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه های کیفری، اعترض تجدیدنظر مطرح شود، همانند مورد بالا دادگاه تجدیدنظر تکلیفی جهت تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر ندارد. اما یک استثناء در این خصوص وجود دارد. طبق بند ث مادۀ 450 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1394، قاضی دادگاه تجدیدنظر در مواردی مکلف به تشکیل جلسۀ دادرسی و دعوت از طرفین دعوی میباشد، این موارد عبارتند از: 1- جرائم مستوجب حد 2- جرائم مستوجب قصاص 3- جرائم غیرعمدی مستوجب بیش از نصف دیه 4- جرائم تعزیری درجۀ 4 و 5 5- جرائم تعزیری درجۀ 6 و 7 فقط در صورتی که دادگاه مرتکب را به حبس محکوم کرده باشد.
به عبارت ساده تر، قاضی تجدیدنظر در مواقعی که موضوع پرونده یکی از 5 موضوع بالا باشد، باید جلسۀ رسیدگی تشکیل دهد و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر و دعوت از آنها الزامی است. لازم به ذکر است که عمل به این مادۀ قانونی مشکلات زیادی را در رسیدگی به پرونده ها در دادگاه تجدیدنظر به وجود آورد.
در این خصوص و در خرداد ماه سال 1398، رئیس وقت قوۀ قضاییه به منظور حل این مشکلات، با استجازه ( یعنی طلب اجازه کردن) از مقام معظم رهبری، عمل به بند ث مادۀ 450 قانون آیین دادرسی کیفری را منتفی اعلام نمود و در حال حاضر در تمامی پرونده های کیفری، تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر، منوط به تشخیص قاضی میباشد.
به عبارت دیگر اگر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه های کیفری ( دادگاه کیفری یک و دادگاه کیفری دو) تجدیدنظر خواهی شود، اگر قاضی دادگاه تجدیدنظر صلاح بداند جلسۀ رسیدگی تشکیل میدهد و از طرفین دعوی دعوت به عمل میآورد و در غیر این صورت، بدون تشکیل جلسۀ رسیدگی اقدام به تصمیم گیری و صدور رأی میکند. البته لازم به ذکر است که در اکثر موارد قاضی بدون حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر تصمیم گیری و رأی صادر میکند.
دادگاه های اختصاصی یا استثنائی:
بر اساس تعریف به عمل آمده در قانون، این دادگاه صلاحیت رسیدگی به هیچ دعوایی را ندارند مگر اینکه به موجب قانون، دعوایی در صلاحیت این دادگاه ها قرار گیرد. ( دقیقاً برعکس محاکم عمومی). مراجعی از قبیل: دادگاه انقلاب، دادگاه نظامی، دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاه ویژۀ روحانیت، دادگاه خانواده و شورای حل اختلاف در زمرۀ دادگاه های اختصاصی قرار دارند.
اگر نسبت به رأی صادر شده از دادگاه های اختصاصی، اعترض تجدیدنظر مطرح شود، همانند موارد بالا دادگاه تجدیدنظر تکلیفی جهت تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر ندارد و تشکیل جلسۀ رسیدگی منوط به تشخیص قاضی رسیدگی کننده در دادگاه تجدیدنظر میباشد اما در این خصوص نیز استثنائی به موجب تبصرۀ 2 مادۀ 49 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز الحاقی سال 1400 وجود دارد.
طبق این ماده اگر در دادگاه انقلاب نسبت به پرونده هایی با موضوع قاچاق کالا و ارز رأیی صادر و نسبت به این رأی نیز اعترضی در شعب ویژه تجدیدنظر مطرح شود، در صورتی که ارزش پرونده بیش از یک میلیارد ریال باشد، قاضی رسیدگی کننده در دادگاه تجدیدنظر باید پس از تعیین وقت و دعوت طرفین دعوی، جلسۀ رسیدگی تشکیل دهد اما اگر ارزش پرونده یک میلیارد ریال یا کمتر باشد، همانند موارد قبلی، تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگه تجدیدنظر منوط به تشخیص قاضی رسیدگی کننده میباشد.
در هرحال و در اکثر اوقات به غیر ار مورد تبصره 2 مادۀ 49 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز الحاقی 1400، قضات رسیدگی کننده در دادگاه تجدیدنظر، بدون تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر، اقدام به تصمیم گیری و صدور رأی میکنند.
مزایا و معایب رسیدگی حضوری در دادگاه تجدیدنظر
در این خصوص که حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر و تشکیل جلسۀ رسیدگی چه مزایا و معایبی به دنبال خواهد داشت، ابتدا به معایب و سپس مزایای این بحث اشاره خواهیم کرد
معایب
- اطالۀ دادرسی و ایجاد محدودیت زمانی برای رسیدگی به پرونده های مهم تر
اطالۀ دادرسی به معنای تعویق یا تاخیر در صدور حکم توسط دادگاه میباشد. به این معنی که اگر دادگاه تجدیدنظر اقدام به تشکیل جلسات رسیدگی نماید، طبیعی است که روزانه وقت زیادی را صرف رسیدگی به حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر مینماید و سرعت رسیدگی به پرونده ها نیز کاهش مییابد. از طرفی دادگاه برای تشکیل جلسۀ رسیدگی وقت معینی (مثلاً یک ساعت) تعیین میکند و این بدان معنی است که تمام پرونده ها چه مهم و چه غیر مهم دارای وقت یکسانی میباشند.
این موضوع نه تنها باعث تورم پرونده ها در دادگستری شده بلکه علاوه بر فشار کاری بیشتر به قضات، باعث بی اعتمادی اشخاص به دستگاه قضاء نیز میشود. چرا که طولانی شدن روند رسیدگی به پرونده و صدور رأی موجب یأس و نا امیدی اشخاص نسبت به طرح دعوی در دادگستری خواهد شد.
- افزایش هزینه ها
رسیدگی حضوری علاوه بر افزایش زمان رسیدگی، افزایش هزینه ها را به دنبال خواهد داشت. در این صورت طرفین دعوی باید هزینۀ بیشتری را به وکلای خود بپردازند و برای حضور در دادگاه و تهیۀ مستندات لازم نیز باید هزینه ای جداگانه پرداخت نمایند.
- تأثیر عوامل غیرقانونی
علاوه بر نیاز به صبر و حوصله بالا برای انتظار نوبت رسیدگی، ممکن است در برخی موارد، حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر تحت تأثیر عوامل غیرقانونی قرار گیرد. این ممکن است تحت تأثیر عوامل سیاسی، فرهنگی یا اجتماعی باشد که ممکن است تصمیمات دادگاه را تحت الشعاع قرار دهد.
- نیاز به آمادگی کامل برای برخورد با استدلال های طرف مقابل و سوالات قاضی
در جلسات رسیدگی، قاضی صرفاً اظهارات طرفین دعوی و وکلای آنان را استماع میکند. این بدان معنی است که در صورت حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر، طرفین باید با آمادگی کامل در دادگاه حضور پیدا کنند چرا که امکان کمک گرفتن از اشخاص خارج از دادگاه غیر ممکن میباشد. از همین رو طرفین یا باید با آمادگی کامل در جلسه حاضر شده و یا به وکیل مراجعه نمایند که در ادامۀ بحث بیشتر به این موضوع پرداخته خواهد شد.
مزایا
- درک بهتر از موضوع
وقتی شخص به صورت حضوری در دادگاه حاضر میشود، او اجازه میدهد که دادگاه بهتر با موضوع دعوی مطرح شده آشنا شود. علاوه بر این موضوع، امکان بیان شفاهی دلایل و شواهد، امکان تقابل مستقیم به طرف دیگر دعوی، امکان تشخیص و صحت و صداقت شهادت ها و مستندات و در نهایت امکان اصلاح خطاهای فنی و محتوایی، به دقیق شدن هرچه بیشتر تصمیم قاضی کمک میکند.
- فرصت برای تبادل نظر
رسیدگی حضوری به افراد فرصت میدهد تا با ارائۀ وجه نظر ها و دستاورد ها، با یکدیگر در ارتباط باشند و در درک مسائل مختلف کمک کنند و بیشترین اعتماد را به قاضی جهت اخذ تصمیم میدهند. از طرفی توجه به حالت روحی و رفتاری اشخاص طرف دعوی یا حتی شاهدان، در تصمیم گیری قاضی کمک شایانی به عمل خواهد آورد.
- امکان حل و فصل دعوی به صورت صلح یا توافق با تشویق قاضی
لازم به ذکر است که صلح و سازش طرفین دعوی در هر مرحلۀ دعوی امکان پذیر است و در این خصوص محدودیتی وجود ندارد. از آنجایی که صلح و سازش اقدامی شایسته بوده و به کاهش تعداد پرونده ها در دادگستری نیز کمک مینماید، با رسیدگی حضوری در دادگاه تجدیدنظر و تشویق قاضی رسیدگی کننده، امکان حصول صلح و سازش افزایش مییابد.
ضرورت مراجعه به وکیل در رابطه با حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر
از آنجایی که دادگاه تجدیدنظر یکی از مقاطع و مراحل مهم در رسیدگی میباشد و رأی صادره از این دادگاه قطعی است، در مواقع تشکیل جلسۀ رسیدگی و حضور طرفین، بهره مندی از وکلای مجرب امری اجتناب ناپذیر است چرا که طبیعی است اکثر اشخاص توانایی بیان مطالب و استدلالات حقوقی را دارا نمیباشند.
از طرفی حتی در صورت عدم تشکیل جلسۀ رسیدگی و عدم حضوری طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر، لازمۀ ارائۀ دفاعیات و دلایل، ارسال لایحه به دادگاه تجدیدنظر میباشد و بهره مندی و رجوع به وکلای مجرب، به کامل شدن و صحت لایحۀ ارسالی کمک شایانی میکند.
در هرحال به عقیدۀ نگارنده، در مرحلۀ تجدیدنظر، ضرورت مراجعه به وکیل امری مهم و حائز اهمیت بوده چرا که کوچک ترین اشتباه در این مرحله ممکن است ضرر و زیان های جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
کلام آخر
تشکیل جلسۀ رسیدگی، در بیشتر اوقات امری اختیاری و بسته به نظر قاضی رسیدگی کننده میباشد بجز یک مورد و آن هم در خصوص پرونده های مربوط به قاچاق کالا و ارز با ارزش بیش از یک میلیارد ریال میباشد که در این مورد مطلقاً جلسۀ رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر تشکیل خواهد شد. از طرفی مزایا و معایب حضور طرفین دعوی در دادگاه تجدیدنظر نیز بیان شد که با توجه به بحث تورم پرونده ها در محاکم ایران، اکثر دادگاه های تجدیدنظر بدون حضور و دعوت از طرفین اقدام به تصمیم گیری و صدور رأی میکنند. همراهی شما خوبان موجب دلگرمی ماست، نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
