بنابر مجلد سوم قانون مدنی مصوب سال 1314 و مادۀ 1075 این قانون، در یک تقسیم بندی، عقد نکاح به دو دستۀ نکاح دائم و نکاح منقطع (موقت و یا به زبان عرفی صیغه) تقسیم شده است. نکاح موقت دارای احکام و شرایط ویژه ای است و این احکام موجب تمایز بین نکاح دائم و نکاح موقت شده اند. یکی از موارد اختلاف و تمایز میان نکاح موقت و نکاح دائم ، مبحث مهریه می باشد. در این مقاله نیز قصد داریم حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت را بررسی کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
بررسی مفهوم عقد نکاح و ازدواج
ازدواج در لغت به معنی با یکدیگر جفت شدن و یا قرین شدن است و در مفهوم به عملی که به موجب آن زن و مرد با یکدیگر محرم شده و زندگی مشترک را شروع می نمایند ، می باشد. موضوع عقد نکاح نیز از بحث ازدواج خارج می باشد ؛ توضیح آنکه زن و مرد به سبب عقد نکاح با یکدیگر ازدواج می کنند؛ به عبارت ساده تر قرارداد و توافقی که موجب ازدواج و محرم شدن زن و مرد خواهد شد، عقد نکاح است. پس تا اینجا دریافتیم که ازدواج به معنی جفت و قرین شدن و قراردادی که موجبات این قرین شدن را فراهم می آورد ، عقد نکاح است. در انتها نیز با اندکی تسامح می توان گفت که در طول این قضیه؛ ازدواج معلولی است که از علتی به نام عقد نکاح پدید خواهد آمد.
در عرف ما و در جامعه کنونی از کلمۀ « نکاح » به ندرت استفاده می شود و افراد کلمۀ « ازدواج » را جایگزین کلمۀ نکاح نموده اند. نتیجه این شده است که هم اکنون و از دید افراد جامعه، کلمۀ ازدواج و کلمۀ نکاح در معنی یکسان و واحد به کار برده می شوند اما صحیح تر آن چیزی است که در بالا خدمت شما عزیزان بیان شد.
اگر در این زمینه به دنبال وکیلی متخصص برای دریافت مهریه عقد موقت هستید، توصیه میکنیم کارهای مربوطه را به بهترین وکیل مهریه در تهران واگذار نمایید تا با دانش حقوقی و سابقه ای که در این زمینه دارند، حقوق شما را زنده کنند.
نکاح موقت و نکاح دائم
در بالا بیان شد که ازدواج همان نتیجه ای است که از عقد نکاح پدید خواهد آمد. در تقسیم بندی قانون مدنی و در مادۀ 1075 این قانون، علاوه بر نکاح دائم، دسته ای دیگر تحت عنوان نکاح منقطع نام برده شده است. ازدواجی که از این نکاح نیز جاری می گردد، بنابر تعریف عرف، ازدواج موقت نام دارد. پس برای اینکه بفهمیم که حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت چیست ، ابتدا باید به بررسی نکاح موقت و نکاح دائم بپردازیم.
بنابر تعبیر قانونگذار، تنها موردی که سبب تفاوت میان نکاح دائم و نکاح منقطع خواهد شد، قید مدت در صیغۀ نکاح می باشد ( صیغه به معنی همان الفاظ و کلماتی است که در زمان انعقاد هر قراردادی توسط طرفین آن قرارداد بیان می شود اما در جامعۀ کنونی صیغه را برابر با ازدواج موقت می دانند که خود امری اشتباه است ).
به عبارت ساده تر اگر طرفین هنگام ادا و بیان کردن الفاظ مخصوص عقد نکاح، این عقد را مقید به زمانی خاص مثلا یک ماهه یا یک ساله یا …. نمایند؛ این نکاح، نکاح موقت است و تابع احکام نکاح موقت نیز می باشد.
البته لازم به ذکر است که قانونگذار در بحث نکاح، بیان صیغۀ و کلماتی خاص را شرط صحت نکاح ندانسته است و بنابر تعبیر قانونگذار، عقد نکاح با هر نوع صیغه ای و با هر زبانی مانند عربی یا فارسی، قابلیت انشاء و ایجاد دارد؛ بر خلاف طلاق که قانونگذار صیغه های معین و مشخصی را به زبان عربی برای آن تعیین نموده است. اما در جامعه کنونی برای نکاح نیز بیان صیغه هایی خاص را برای نکاح ضروری می دانند که خارج از مقصود و منظور قانونگذار است.
جایگاه مهریه درعقد نکاح
مهریه آن مالی است که پس از انعقاد عقد نکاح بر ذمۀ مرد قرار گرفته و می بایست آن را به زن پرداخت کند یا اینکه بلافاصله پس از عقد نکاح، مالکیت زن نسبت به آن مال ( مهریه ) محقق خواهد شد. در هرحال مال موضوع مهریه و تقسیم بندی انواع مهریه دارای مباحث فراوانی است که از موضوع این مقاله خارج می باشد. در این مقاله قصد داریم بفهمیم حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت چیست و چه ضمانت اجرا هایی به دنبال دارد؛ بر همین مبنا مبحث مهریه را در دو نکاح دائم و موقت بررسی خواهیم نمود.
فرعیت مهریه در نکاح دائم
در نکاح دائم، مهریه رکن اصلی و شرط صحت عقد نمی باشد؛ به عبارت ساده تر و بر خلاف باور عموم، اگر در هنگام انعقاد عقد نکاح، مهریه ای مشخص نشود یا مهریه مشخص شده فاقد شرایط قانونی و باطل باشد یا اینکه اصلا تعیین مهریه به زمانی بعد از انعقاد عقد نکاح موکول شود ، به عقد نکاح دائم خللی وارد نمی گردد و عقد نکاح همچنان پابرجاست چرا که مهریه در نکاح دائم دارای جنبه فرعی می باشد و نه اصلی. اما مهریه های بیان شده در مواردی و تحت عنوان شرایطی، با مهر المثل جایگزین خواهند شد.
رُکنیت مهریه در نکاح منقطع (ازدواج موقت)
در نکاح منقطع بر خلاف نکاح دائم، مهریه رکن اصلی عقد و شرط صحت آن می باشد؛ به عبارت ساده تر یعنی هنگام انعقاد عقد نکاح منقطع، مهریه مشخص نشود یا مهریه مشخص شده فاقد شرایط قانونی و باطل باشد یا اینکه اصلا تعیین مهریه به زمانی بعد از انعقاد عقد نکاح موکول شود، توافق راجع به مهریه ( در صورت وجود ) باطل تلقی شده و به تبع آن عقد نکاح منقطع نیز باطل خواهد بود.
البته دقت شود که مشخص و معین بودن مهریه با موجود بودن مهریه دارای تفاوتی اساسی است. ساده تر اینکه، موجود بودن مهریه بدین معناست که مال موضوع مهریه در زمان عقد نکاح موجود باشد؛ لازم به ذکر است که عدم موجودیت مهریه در نکاح منقطع، خللی به عقد نکاح وارد نخواهد آورد. بلکه آنچه مهم است مشخص و معین بودن مهریه است. به عبارت دیگر مهریه و میزان آن باید با توجه به شرایط قانونی مهریه، در عقد نکاح منقطع درج شود و در صورت عدم درج، عقد نکاح باطل خواهد بود. پس تفاوتی ندارد که مهریه در زمان عقد موجود باشد یا اینکه موجود نباشد و مرد آن را تعهد کند بلکه آنچه مهم است مشخص و معین بودن مهریه و درج آن در نکاح منقطع است. در ادامه می توان به شرح زیر نتیجه گرفت که:
- اگر در نکاح منقطع مهریه درج نشده باشد، نکاح باطل است.
- اگر در نکاح منقطع مهریه به هر دلیلی باطل باشد، نکاح باطل است.
- اگر در نکاح منقطع مهریه مجهول باشد، نکاح باطل است.
- اگر در نکاح منقطع شرط عدم پرداخت یا عدم دریافت مهریه درج شده باشد، نکاح باطل است.
میزان مهریه در نکاح منقطع (ازدواج موقت)
برای پی بردن به این موضوع که حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت چه می باشد ابتدا باید ببینیم که میزان مهریه در این عقد باید به چه مقدار باشد. بر اساس باور عرفی و عمومی جامعه، مهریه در نکاح موقت حتماً باید پول نقد و حتی به مقداری کمتر از مهریه در نکاح دائم باشد. اما این باور، باوری غلط است؛ چرا که شرایط میزان و مقدار مهریه در نکاح دائم و نکاح موقت هیچ تفاوتی با یکدیگر نداشته و میزان مهریه در نکاح موقت تابع قرارداد های طرفین و یا عقدنامه می باشد. از طرفی هیچگونه تصریحی در قانون وجود ندارد که مهریه در نکاح موقت حتما باید پول نقد و ریالی باشد، بلکه هر نوع مالی که دارای شرایط مهریه باشد اعم از سکه طلا، منزل مسکونی، خودرو و… می تواند به عنوان مهریه در نکاح موقت قید گردد.
از طرفی در قوانین ما هیچ حداقل یا حداکثری برای میزان مهریه مقرر نشده است و تعیین این میزان تا حد امکان به تراضی زن و مرد واگذار شده است. البته تعدادی از فقها و حقوقدانان مهریه هایی که میزان آن زیاد و نامتعارف و عرفاً خارج از توان مرد است را باطل می دانند. اما چنین نظری در رویۀ دادگاه طرفداران اندکی داشته و مورد پذیرش محاکم نمی باشد.
حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت
در این بخش از مقاله به سوال اصلی یعنی حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت پاسخ داده خواهد شد. همانطور که در بالا نیز بیان شد ، آنچه که باعث بطلان نکاح موقت می شد، عدم تعیین و عدم مشخص نمودن مهریه یا تعیین مهریۀ فاقد شرایط قانونی بود اما باید به این نکته توجه کرد که ندادن مهریه از جانب مرد، باعث بطلان عقد نکاح نخواهد بود و حتی ضمانت اجراهایی را برای مرد به دنبال دارد. این ضمانت اجرا ها با ضمانت اجرای عدم پرداخت مهریه در نکاح دائم هیچ تفاوتی نداشته و فقط آنچه که موجب تفاوت است نحوۀ مراجعه به محاکم است که در بند های بعدی مفصلاً توضیح داده خواهد شد. در اینجا می خواهیم ببینیم که اگر مردی در نکاح موقت، مهریه همسر خود را پرداخت نکند، قانونگذار چه سرنوشتی را برای ایشان پیش بینی نموده است.
پاسخ این سوال را باید در مادۀ 22 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1391 و مادۀ 3 قانون نحوۀ اجرای محکومیت های مالی مصوب سال 1394 جستجو کرد. در این حالت و با توجه به این دو ماده، دو حالت قابل فرض است که به شرح ذیل می باشند.
الف) اگر مهریه تا 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل آن باشد
در این فرض اگر مهریۀ زن در نکاح موقت از 1 سکۀ بهار آزادی تا 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل این مقدار باشد. بر اساس مواد بیان شده، زن هم حق توقیف اموال و هم حق حبس مرد را خواهد داشت. توضیح آنکه اگر میزان مهریه طبق مقادیر مذکور باشد و از طرفی اموال مرد کفاف مهریه زن را نکند و مرد نیز در مهلت 30 روزه ای که به ایشان اعطا می شود، درخواست اعسار مطرح نکند و یا اینکه درخواست اعسار مطرح کند و درخواست ایشان به موجب حکم قطعی رد شود؛ زن می تواند تا وصول مهریۀ خود، درخواست حبس مرد را کند و مرد را به زندان اندازد.
به عبارت دیگر مرد فقط در سه صورت حبس نخواهد شد و این سه صورت عبارتند از: 1- مرد درخواست اعسار از پرداخت مهریه داده باشد و اعسار ایشان مورد قبول محکمه واقع شود. 2- اموال مرد کفاف مهریۀ زن را کرده باشد و یا اینکه مرد رأساً اقدام به پرداخت کل مهریۀ زن نماید. 3- مرد بتواند به هر نحوی رضایت زن را در خصوص عدم حبس خود جلب نماید.
در این سه صورت عدم پرداخت مهریه از جانب مرد در نکاح موقت، ضمانت اجرای حبس به دنبال نخواهد داشت و در غیر از موارد فوق، مرد به درخواست زن حبس خواهد شد.
ب )اگر مهریه بیش از مقدار 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل آن باشد
در این قسمت نیز زن همان حقوقی که در بالا و تا سقف 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل آن بیان شد را داراست. یعنی هم می تواند اقدام به توقیف اموال مرد کند و هم می تواند مرد را با شرایطی که بیان شد حبس کند؛ البته تا سقف و میزان 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل آن. در خصوص مازاد بر این میزان ( یعنی بیشتر از 110 سکۀ بهار آزادی یا معادل آن ) زن حق حبس مرد را نخواهد داشت و صرفاً می تواند با معرفی اموال مرد به واحد اجرای احکام و البته اثبات ملائت مالی مرد، اقدام به توقیف اموال ایشان نموده و طلب و مهریۀ خود را وصول نماید.
برای مثال فرض کند که مهریۀ زن به میزان 130 عدد سکۀ بهار آزادی می باشد. زن در خصوص 110 تای آن هم می تواند اموال مرد را توقیف کند و هم می تواند مرد را حبس کند، البته با شرایطی که در بالا بیان شد. اما در خصوص مازاد بر 110 عدد سکه، یعنی 20 عدد سکه، حق حبس مرد را تحت هیچ عنوانی نخواهد داشت و صرفاً می تواند اقدام به توقیف اموال مرد نماید. در این فرض اگر مرد 110 عدد سکه به زن بپردازد، زن دیگر نمی تواند بابت 20 سکۀ باقیمانده اقدام به حبس مرد نماید، بلکه صرفاً می تواند با اثبات ملائت مالی مرد ( یعنی دارایی مرد ) و معرفی اموال مرد به واحد اجرای احکام، اقدام به توقیف اموال مرد نماید.
نحوۀ وصول مهریه در نکاح موقت
ثبت نکاح موقت در دفاتر رسمی ازدواج علی الاصول اختاری است. اما در سه فرض ثبت نکاح دائم در دفاتر رسمی ازدواج اجباری می باشد؛ این سه فرض عبارتند از:
- باردار شدن زوجه
- توافق طرفین
- شرط ضمن العقد
حال اگر به هر علتی نکاح موقت در دفاتر رسمی ازدواج ثبت شود، زن می بایست برای مطالبۀ مهریه خود، همانند مطالبۀ مهریه در ازدواج دائم عمل کند، توضیح اینکه ابتدا به ادارۀ ثبت اسناد و املاک مراجعه و پس از عدم حصول نتیجه در پی این درخواست، با استعلام ادارۀ ثبت اسناد و املاک به دادگاه مراجعه کند و دادخواست مطالبۀ مهریه مطرح نماید.
در فرضی دیگر اگر مهریه در دفاتر رسمی ازدواج ثبت نگردد، با توجه به اینکه سندی که موجد مهریه برای زن است، برخلاف فرض بالا رسمی نبوده و علی الاصول عادی است، زن صرفاً می تواند با مراجعه به دادگاه و ثبت دادخواست حقوقی با موضوع مطالبۀ مهریه، علیه مرد اقدام کند و در این فرض زن از امتیازات مراجعه به ادارۀ ثبت اسناد و املاک محروم خواهد شد. لازم به ذکر است در مقاله ای جداگانه مراحل مطالبۀ مهریه را به تفصیل شرح خواهیم داد.
لزوم مراجعه به وکیل برای مطالبۀ مهریه در ازدواج موقت
در این مقاله صرفاً با تفاوت نکاح موقت و نکاح دائم در خصوص مهریه آشنا شدیم و دریافتیم که حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت چه می باشد. همانطور که در بالا نیز اشاره شد نکاح دائم و نکاح موقت دارای تفاوت هایی اساسی بوده و همچنین دارای احکامی خاص می باشند و این مقاله صرفاً با موضوعیت مهریه به رشتۀ تحریر درآمده است. پس به منظور جلوگیری از تضییع حق در این موضوع، مراجعه به وکلای مجرب در این زمینه می باشد چرا که این اشخاص با دانستن احکام قانون و همچنین شناسایی حقوق شما، به شما در این زمینه کمک شایانی خواهند نمود.
از طرفی با توجه به محدود بودن تعداد شعبات دادگاه خانواده در دادگستری و همچنین حجم زیاد کاری این شعبات، بعضاً برخی رسیدگی ها به طول خواهد انجامید و کوچکترین اشتباه در این زمینه چه از جانب خواهان و چه از جانب خوانده نه تنها موجب تضییع وقت خواهد شد بلکه موجب از بین رفتن هزینه ها و برخی حقوق شما می شود. در نتیجه بهره مندی از رهنمود های وکیل، این رسیدگی را تسریع بخشیده و از افزایش خسارات و هزینه ها نیز جلوگیری به عمل خواهد آورد.
کلام آخر
در این مقاله ابتدا به تفکیک بحث « نکاح » و بحث « ازدواج» پرداختیم و با توضیح مختصری در مورد نکاح دائم و نکاح موقت به بررسی یکی از تفاوت های این دو عقد یعنی مبحث مهریه پرداخته شد و دیدیم که مهریه در نکاح موقت، برخلاف نکاح دائم، دارای رُکنیت است. در ادامه نیز به موضوع اصلی بحث یعنی حکم ندادن مهریه در ازدواج موقت پرداخته شد و با تقسیم بندی مهریه تا سقف 110 عدد و مازاد بر 110 عدد احکام خاص هر یک از این فروض بررسی شد. همراهی شما خوبان موجب دلگرمی ماست.
