متاسفانه در جوامع امروزی شاهد افزایش چشمگیر یکی از مضر ترین پدیده های اجتماعی یعنی طلاق می باشیم. هرچند که در این مقاله به دنبال بررسی علل و مضرات طلاق نیستیم اما حذف نام همسر سابق از شناسنامه پس از انحلال عقد نکاح قابل بحث است و طلاق نیز به عنوان یکی از علت های انحلال عقد نکاح و شایع ترین آن است. پس برای دانستن نحوۀ حذف نام همسر سابق از شناسنامه ابتدا باید با عقد نکاح و انواع آن و سپس با موارد انحلال عقد نکاح آشنا شویم؛ با ما همراه باشید.
نکاح و انواع آن
در این خصوص لازم است که به تعریف سه موضوع پرداخته شود:
خواستگاری: به معنای اظهار تمایل یک شخص برای ازدواج با شخص دیگر است.
نامزدی ( وعدۀ نکاح): برخلاف تصور جامعه که به دوران پس از عقد نکاح تا زمان عروسی و زندگی مشترک نامزدی گویند؛ طبق تعریف قانون نامزدی وعده ای مبنی بر نکاح است؛ یعنی دو نفر باهم قرار بگذارند که در آینده با یکدیگر ازدواج کنند. به دیگر عبارت صحیح تر آن است که مبحث نامزدی به دوران قبل از عقد نکاح گفته می شود و آنچه جامعه از آن به عنوان نامزدی یاد میکند ناشی از برداشت اشتباه از قانون است.
نکاح (عقد نکاح): به معنای توافق قانونی بین مرد و زن برای ازدواج است. لازم به ذکر است که این عقد دارای آثار فراوان مالی مانند مهریه، نفقه، اجرت المثل و غیرمالی مانند حضانت، تمکین زوجه و موارد مشابه میباشد که از بحث این مقاله خارج میباشند.
نکاح (عقد نکاح) نیز به دو نوع تقسیم میشود که عبارتند از:
- نکاح دائم: این نکاح بین زن و مرد پایدار است و هیچ محدودیت زمانی برای آن وجود ندارد و بین زن و مرد اصولاً تا پایان عمر آنان باقی خواهد ماند.
- نکاح منقطع ( نکاح موقت): در جامعه از این نکاح تحت عنوان صیغه نیز یاد میکنند. به این معنی که روابط بین زن و مرد در این نوع نکاح پایدار نبوده و دارای محدودیت زمانی است و اصولاً پس از گذشت مدتی، نکاح خود به خود پایان میپذیرد.
عوامل انحلال عقد نکاح
در این مبحث قصد داریم بفهمیم چه عواملی باعث انحلال یا پایان عقد نکاح می شوند. این عوامل بسته به نوع عقد نکاح متفاوت می باشند و با توجه به دائمی یا موقت بودن عقد نکاح تقسیم بندی میشوند.
- عوامل انحلال نکاح دائم
فسخ نکاح از طرف یکی از زوجین: به این معنی است که زن یا مرد با توجه به موارد فسخ نکاح که در مواد 1122 ( موارد فسخ نکاح از طرف زن) و 1123 ( موارد فسخ نکاح از طرف مرد) به آن اشاره شده است، اقدام به فسخ نکاح کنند و به آن پایان دهند.
طلاق از طرف مرد: طلاق یکی از متداول ترین شیوه های انحلال عقد نکاح میباشد. طلاق حقی است که فقط به مرد داده میشود و زن اصولاً نمی تواند از طلاق استفاده کند مگر اینکه مرد اجرای طلاق را به عقد وکالت به زن اعطا کند.
فوت یکی از زوجین: فوت هر یک از زن یا مرد موجب انحلال و پایان پذیری عقد نکاح میشود. به این معنی که به محض فوت زن یا مرد، عقد نکاح پایان مییابد. البته منظور ار فوت در این بند، فوت حقیقی میباشد و الا در حکم موت فرضی، برای انحلال عقد نکاح نیاز به اجرای صیغۀ طلاق میباشد.
انفساخ عقد نکاح: انفساخ به معنی این است که عقد نکاح خود به خود منحل شود. بر خلاف فسخ که نیازمند اظهار ارادۀ یکی از زوجین میباشد؛ در انفساخ بدون اینکه ارادۀ زوجین دخیل باشد، عقد نکاح به صورت خود به خود و قهری منحل میشود.
اگر در این موارد به وکیل متخصص نیاز دارید می توانید از وکلای معرفی شده در مطلب بهترین وکیل طلاق در تهران راهنمایی های بیشتری را دریافت کنید.
موارد انفساخ عقد نکاح:
اسلام آورد زوجه: اگر زن و مرد غیر مسلمانی با یکدیگر ازدواج کرده باشند و سپس زن اسلام آورد، نکاح بین آنها منفسخ میشود زیرا امکان پذیر نیست که زن مسلمان در زوجیت مرد کافر باقی بماند.( قاعدۀ نفی سبیل)
ارتداد زوج: اگر زن و مرد مسلمان باشند و سپس مرد کافر شود، در این صورت نکاح ایشان منفسخ میگردد. زیرا امکان پذیر نیست که زن مسلمان در زوجیت مرد کافر باشد. (قاعدۀ نفی سبیل)
لعان: به این معنی است که مرد به همسر خود نسبت زنا دهد و دارای شرایط ویژه ای است که از این بحث خارج است.
تغییر جنسیت: لازم به ذکر است که نکاح با توافق بین زن و مرد یعنی دو جنس مخالف منعقد می شود. حال اگر هر یک از زوجین پس از عقد نکاح اقدام به تغییر جنسیت نمایند، مغایرت جنسیت منتفی شده و عقد نکاح منفسخ میگردد.
- عوامل انحلال نکاح منقطع
فسخ نکاح از طرف یکی از زوجین: که در بالا به آن اشاره شد
بذل مرد از طرف مرد: در نکاح موقت مرد می تواند در حالی که هنوز نکاح ت=مدت نکاح تمام نشده است، باقی ماندۀ مدت نکاح را به همسر موقتی خود ببخشد و از بقیۀ مدت صرف نظر کند. به عنوان مثال عقد نکاح موقتی به مدت یک سال منعقد میشود، در این حالت مرد می تواند پس از گذشت مدت 4 ماه، باقی ماندۀ عقد نکاح ( یعنی 6 ماه) را به زن ببخشد و از آن صرف نظر کند و به عقد نکاح موقت پایان دهد.
انقضای مدت نکاح: گفتیم که نکاح موقت مقید به زمان و محدود است و بر خلاف نکاح دائم به صورت نا محدود منعقد نمی شود. طبیعی است که بعد از پایان این مدت عقد نکاح منحل میگردد. به عنوان مثال اگر عقد نکاح برای مدت یک سال منعقد شده باشد، پس از گذشت یک سال، عقد نکاح منحل می شود.
فوت هر یک از زوجین: که احکام آن در بالا توضیح داده شد.
انفساخ نکاح: احکام و موارد انفساخ عقد نکاح موقت نیز همانند نکاح دائم است که در بالا توضیح داده شد.
نکته ای که باید به آن اشاره شود این است که در نکاح موقت، طلاق راه ندارد و طلاق فقط مختص به نکاح دائم می باشد.
مقررات مربوط به حذف نام همسر سابق از شناسنامه
پس از اینکه با انواع نکاح و عوامل انحلال عقد نکاح آشنا شدیم، باید ببینیم که در خصوص حذف نام همسر سابق از شناسنامه چه مقررات و قوانینی وجود دارند. تنها مقرره ای که در این خصوص وجو دارد مادۀ 33 قانون ثبت احوال مصوب سال 1355 میباشد.
در مادۀ 33 این قانون آمده است که : « کلیه وقایع ازدواج و طلاق یا مرگ زوج یا زوجه و رجوع و بذل مدت و فسخ نکاح باید در دفاتر ثبت کل وقایع ثبت شود ولی درشناسنامه به شرح زیر انعکاس خواهد یافت. در المثنای شناسنامه مرد یا زن آخرین نکاح و طلاق یا بذل مدت و در صورت تعدد زوجات آن تعداد ازدواج که به قوت خود باقی است منعکس خواهد شد. ازدواج و طلاق غیر مدخوله در المثنای شناسنامه درج نخواهد شد.»
طبق بند آخر این ماده، دو مورد در شناسنامۀ همسر درج نخواهد شد. پس برای رسیدن به راه نحوۀ حذف نام همسر سابق از شناسنامه، باید ابتدا ببینیم اصلاً چه ازدواج ها و طلاق هایی در شناسنامه درج می شوند. طبیعی است که اگر طلاق یا ازدواجی در شناسنامه درج نشود، نیازی به حذف آن نیست. در این خصوص نیز میان ازدواج دائم و ازدواج موقت تفاوت وجود دارد. به این معنی که:
در ازدواج دائم: در این ازدواج زوج (مرد) مکلف است که ازدواج را به ثبت برساند و اگر چنین کاری نکند طبق مادۀ 49 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1391، مجازات جزای نقدی درجۀ پنج و یا حبس تعزیری درجۀ هفت برای مرد پیش بینی شده است. علاوه بر ازدواج ثبت موارد انحلال ازدواج دائم یعنی طلاق، فسخ، انفساخ و بطلان نکاح نیز باید ثبت شود مگر اینکه زوجه غیر مدخوله باشد که نیازی به ثبت طلاق، فسخ، انفساخ و بطلان نیست اما ازدواج در هر صورت باید ثبت شود.
در ازدواج موقت: طبق مادۀ 21 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1391 ازدواج موقت اصولاً نیازی به ثبت ندارد و ثبت آن اختیاری است. مگر در سه مورد که عبارتند از:
- باردار شدن زوجه
- توافق طرفین
- شرط ضمن عقد
لازم به ذکر است که اگر طبق سه مورد بالا ازدواج موقت ثبت و در شناسنامه درج شود، موارد انحلال ازدواج موقت یعنی فسخ، انفساخ و بذل و انقضای مدت نیز باید ثبت و در شناسنامه درج شوند.
مفهوم مدخوله و غیر مدخوله بودن زوجه
برای رسیدن به نحوۀ حذف نام همسر سابق از شناسنامه، باید معنی زوجۀ مدخوله و زوجۀ غیر مدخوله را نیز بدانیم. زوجۀ غیر مدخوله به خانمی گفته میشود که با همسر خود رابطۀ جنسی برقرار نکرده است و برعکس این حالت یعنی زوجۀ مدخوله به خانمی گفته میشود که با همسر خود رابطۀ نزدیکی و مباشرت داشته است.
نکته مهم تر این است که زوجۀ غیر مدخوله با زوجۀ باکره تفاوت دارد. چرا که ممکن است خانمی دوبار ازدواج کرده باشد و در ازدواج اول با همسر اول خود رابطۀ جنسی برقرار کند و در ازدواج دوم با همسر دوم خود رابطۀ جنسی نداشته باشد. طبیعی است که این شخص باکره نیست اما نسبت به همسر دوم خود غیرمدخوله است. در نتیجه اگر ازدواج دوم این خانم با یکی از موارد انحلال عقد نکاح رو به رو شود و این خانم تقاضای صدور شناسنامۀ المثنی کند، ازدواج دوم این خانم المثنی درج نخواهد شد. هرچند که این شخص باکره نیست. ( در این خصوص در پایین بیشتر توضیح داده خواهد شد.)
نحوۀ حذف نام همسر سابق از شناسنامه
بعد از بیان مقدمات این بحث و تعریف بعضی از مباحث حقوقی و آشنایی با این مباحث، نوبت به این رسید که بفهمیم حذف نام همسر سابق از شناسنامه، چگونه امکان پذیر است؟
باید توجه داشت که این بحث فقط دربارۀ ازدواج هایی است که باید ثبت شوند. یعنی ازدواج دائم ( چه زوجه مدخوله باشد و چه غیرمدخوله باشد) و ازدواج موقت فقط در آن مواردی که ثبت آن لازم و اجباری است. در نتیجه ازدواج موقتی که ثبت آن اجباری نیست و ثبت نشده است، نیازی به طی مراحل زیر ندارد چرا که اصلاً ثبت نشده است.
نکته مهم بعدی این است که ادارۀ ثبت احوال در حذف نام همسر سابق از شناسنامه، شناسنامه را اصلاح نمی کند. یعنی اینطور نیست که شناسنامه شما را بگیرند و نام همسر شما را حذف کنند و سپس همان شناسنامه را به شما تحویل بدهند. بلکه شناسنامه شما را می گیرند و به جای آن شناسنامه جدیدی به نام المثنی صادر می کنند که نام همسر سابق شما در شناسنامه دوم وجود نخواهد داشت.
4 حالت کلی در حذف نام همسر از شناسنامه
حالت اول؛ اگر متقاضی حذف نام همسر، زوجه باشد ( یعنی زن بخواهد نام همسر خود را از شناسنامه حذف کند) و علت انحلال عقد چیزی بجز فوت زوج باشد ( یعنی فسخ، انفساخ، طلاق، لعان، بذل مدت و انقضای مدت باشد) و زن نیز غیر مدخوله باشد: زن می تواند با مدارکی که غیر مدخوله بودن ایشان را ثابت کند حسب مورد به ادارۀ ثبت احوال مراجعه و تقاضای صدور شناسنامه المثنی کند که در این صورت نام همسر ایشان در شناسنامۀ المثنی درج نخواهد شد.
حالت دوم: اگر متقاضی حذف نام همسر، زوجه باشد و علت انحلال عقد نیز چیزی بجز فوت زوج باشد اما زوجه مدخوله باشد: در این صورت زن فقط در زمانی می تواند تقاضای صدور شناسنامۀ المثنی بدون نام همسر خود را از ادارۀ ثبت احوال یا دادگاه را کند که مجدداً ازدواج کرده باشد ( اعم از ازدواج دائم یا موقت) و ازدواج ایشان به ثبت رسیده باشد.
حالت سوم: اگر متقاضی حذف نام همسر، زوجه باشد و علت انحلال عقد نکاح فوت زوج باشد ( در این حالت تفاوتی بین مدخوله یا غیرمدخوله بودن زن وجود ندارد): در این صورت نیز زن تنها زمانی میتواند تقاضای صدور شناسنامۀ المثنی بدون نام همسر متوفی خود را از ادارۀ ثبت احوال یا دادگاه کند که مجدداً ازدواج کرده ( اعم از ازدواج موقت یا دائم) و این ازدواج به ثبت رسیده باشد.
حالت چهارم: اگر متقاضی حذف نام همسر، زوج باشد ( یعنی مرد بخواهد که نام همسر خود را از شناسنامه حذف کند) و علت انحلال عقد نکاح هر چه که باشد اعم از فوت زوجه یا موارد دیگر ( در این حالت تفاوتی ندارد که زوجه مدخوله یا غیرمدخوله باشد): در این صورت مرد فقط زمانی میتواند تقاضای صدور شناسنامۀ المثنی بدون نام همسر را خود را از ادارۀ ثبت احوال یا دادگاه کند که مجدداً ازدواج کرده(اعم از ازدواج دائم یا ازدواج موقت) و این ازدواج به ثبت رسیده باشد.
لزوم مراجعه به وکیل برای حذف نام همسر سابق از شناسنامه
گفتیم که برای حذف نام همسر سابق از شناسنامه اصولاً باید به ادارۀ ثبت احوال مراجعه کرد و در مواردی مراجعه به دادگاه نیز لازم است. چرا که اولاً هرچند اثبات غیرمدخوله بودن زوجه امری تخصصی و در صلاحیت دادگاه میباشد و ادارۀ ثبت احوال به تنهایی نمیتواند غیرمدخوله بودن زوجه را احراز و اثبات کند. دوماً در خیلی موارد حتی با اثبات مراحل بالا، اداره ثبت احوال از حذف نام همسر سابق خودداری میکند و برای چنین موضوعی باید به دادگاه مراجعه شود و الزام ادارۀ ثبت احوال برای حذف نام همسر سابق تقاضا شود.
علاوه بر دو مورد بالا، مراجعه به وکیل و مشورت با ایشان، روند حذف نام همسر سابق از شناسنامه را سرعت میبخشد شما را از گمراهی و پرداخت هزینه های گزاف و اضافی نجات میدهد. لذا در خصوص این موضوع مراجعه به وکیلی ماهر را فراموش نکنید.
کلام آخر
در این مقاله با جزئیات کامل حذف نام همسر سابق از شناسنامه آشنا شدیم. ابتدا به تعریف مفاهیم حقوقی در خصوص این موضوع پرداختیم و پس از آشنایی با عوامل انحلال عقد نکاح و موارد حقوقی؛ به چهار حالت کلی در خصوص حذف نام و صدور شناسنامۀ المثنی اشاره کرده و راه آن را برای شما بیان کردیم. امید است که این مقاله به افزایش اطلاعات حقوقی و رفع مشکلات حقوقی شما عزیزان کمک کند. همراهی شما خوبان باعث دلگرمی ماست و نظرات و انتقادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
