شاید شما به غلط تصور کردهاید که حکم قطعی دادگاه قابل اعتراض نیست؛ اما باید به این نکته توجه داشته باشید که در نظام حقوقی کشور امکان اعتراض به حکم صادر شده از سوی محاکم قضایی برای هر دو طرف دعوی در نظر گرفته شده است و آنها میتوانند به حکم صادر شده اعتراض نمایند. در واقع میتوان اعاده دادرسی را یکی از روشهای اعتراض به حکم صادر شده از سوی دادگاه به شمار آورد که در این صورت پرونده برای بررسیهای بیشتر به دادگاه صادر کننده حکم ارجاع داده خواهد شد. در واقع اگر قاضی حکم ناعادلانهای را صادر کرده باشد فرد میتواند تحت شرایط خاصی به آن اعتراض نماید که در اصطلاحات حقوقی این اقدام را اعاده دادرسی مینامند. در ادامه مقاله سعی داریم اطلاعات کاملی در خصوص اعاده دادرسی کیفری به شما ارائه دهیم پس با ما همراه باشید.
اعاده دادرسی کیفری چیست؟
در نظام حقوقی ایران، پس از صدور رای نهایی در پروندههای کیفری، مسیرهای قانونی محدودی برای احقاق حقوق تضییع شده و برقراری عدالت مجدد وجود دارد. یکی از این مسیرها، اعاده دادرسی کیفری است که در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف آن میپردازیم.
اعاده دادرسی کیفری فرآیندی قانونی برای تجدید نظر در آرای قطعی کیفری است. در این فرآیند، ادعا میشود که ایرادات و اشکالاتی در روند رسیدگی یا رای صادره وجود دارد که نقض حقوق متهم یا نظم عمومی را به دنبال داشته است. هدف نهایی از اعاده دادرسی، ابطال رای معیوب و صدور رایی صحیح و عادلانه است.
چه زمانی میتوان درخواست اعاده دادرسی کیفری داد؟
قانونگذار در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری، شرایط و موارد قابل طرح در اعاده دادرسی کیفری را به شرح ذیل احصاء کرده است:
- اثبات زنده بودن شخصی که به اتهام قتل محکوم شده است.
- صدور احکام متعدد برای یک متهم در خصوص یک اتهام واحد.
- اثبات جعلی بودن اسناد و مدارک یا شهادت خلاف واقع شهود، مبنای رای صادره.
- کشف دلایل جدید پس از صدور حکم قطعی که برائت یا عدم تقصیر متهم را ثابت کند.
- غیرقانونی بودن عمل ارتکابی یا مجازات صادر شده.
- تضاد و تناقض بین احکام صادره در خصوص یک موضوع واحد.
- تنها مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور است. (ماده 475 قانون آیین دادرسی کیفری)
- درخواست اعاده دادرسی کیفری باید به صورت کتبی به دیوان عالی کشور تقدیم شود. در این درخواست، باید مشخصات کامل متقاضی، عنوان و خلاصهای از پرونده، دلایل و مستندات مورد استناد و ماحصل مورد تقاضا ذکر شود.
اقدامات دیوان عالی کشور پس از دریافت درخواست اعاده دادرسی
دیوان عالی کشور پس از دریافت درخواست، به بررسی آن میپردازد. در صورت احراز شرایط و مطابقت درخواست با موارد قانونی، دیوان با تجویز اعاده دادرسی کیفری پرونده را به دادگاه همعرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع میدهد. دادگاه مزبور موظف است به طور مجدد به پرونده رسیدگی و رای مقتضی صادر کند.
پذیرش درخواست اعاده دادرسی کیفری، به معنای نقض و بلااثر شدن رای قطعی قبلی و ضرورت رسیدگی مجدد به پرونده است. در مقابل، رد درخواست اعاده دادرسی، به منزله تأیید رای قبلی و عدم وجود ایراد در آن تلقی میشود.
با توجه به پیچیدگیهای حقوقی و ظرافتهای قانونی مرتبط با اعاده دادرسی کیفری، توصیه میشود که افراد برای طرح این درخواست از وکیل مجرب و متخصص در امور کیفری کمک بگیرند. وکیل میتواند با بررسی دقیق پرونده، راهنماییهای لازم را ارائه و در تنظیم و ارائه درخواست اعاده دادرسی به نحو صحیح یاری رساند.
مهلت اعاده دادرسی کیفری در قانون جدید
اعاده دادرسی به عنوان یکی از طرق فوق العاده تظلم خواهی، نقشی کلیدی در احقاق حقوق تضییع شده اشخاص ایفا می کند. در دعاوی کیفری نیز، این امر از اهمیت بسزایی برخوردار است و به محکومان فرصتی دوباره برای اثبات بی گناهی یا تخفیف مجازات خود می دهد.
قانون جدید آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، با ایجاد تغییراتی در مقررات مربوط به اعاده دادرسی، گامی مهم در جهت ارتقای عدالت کیفری برداشته است. در این نوشتار، به بررسی مهلت اعاده دادرسی کیفری در قانون جدید و ابعاد حقوقی آن خواهیم پرداخت.
طبق ماده ۴۷۷ قانون جدید آیین اعاده دادرسی کیفری اشخاص ذی حق می توانند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار قطعی و در مورد احکام غیابی از تاریخ ابلاغ اخطار وفق ماده ۳۶۶ این قانون برای اعاده دادرسی اقدام نمایند. این مهلت در برخی موارد، به شرح ذیل، قابل تمدید است:
- جهل به حکم یا قرار: در صورت اثبات عدم اطلاع ذی حق از حکم یا قرار قطعی، مهلت ده روز از تاریخ اطلاع وی محاسبه می شود.
- حجر: مهلت اعاده دادرسی برای محجوران، از تاریخ رفع حجر آنان محاسبه می شود.
- فوت ذی حق: وراث یا نماینده قانونی متوفی می توانند ظرف دو ماه از تاریخ فوت وی برای اعاده دادرسی اقدام نمایند.
- تعیین مهلت مناسب برای اعاده دادرسی، امری ضروری در راستای حفظ تعادل بین حقوق اشخاص و ثبات آراء دادگاه هاست. مهلت ده روزه مقرر در قانون جدید، در مقایسه با مهلت یک ماهه قانون سابق، از نظر زمانی کوتاه تر شده است. این امر می تواند از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد:
- مزایای کاهش مهلت: از یک سو، کاهش مهلت اعاده دادرسی می تواند به نفع نظم عمومی و ثبات آراء دادگاه ها باشد. با کوتاه تر شدن این مهلت، اشخاص ذی حق ملزم به اقدام سریع تر برای احقاق حقوق خود خواهند بود و این امر به نوبه خود، از اطاله دادرسی و بلاتکلیفی در پرونده های کیفری جلوگیری می کند.
- معایب کاهش مهلت: از سوی دیگر، کاهش مهلت اعاده دادرسی می تواند حق دفاع اشخاص را تحت الشعاع قرار دهد. ممکن است در برخی موارد، ذی حق به دلایل موجه از جمله عدم اطلاع از حکم یا قرار قطعی، فرصت کافی برای طرح درخواست اعاده دادرسی را نداشته باشد.
مهلت ده روزه اعاده دادرسی کیفری در قانون جدید، با وجود مزایا و معایب خاص خود، در راستای حفظ تعادل بین حقوق اشخاص و ثبات آراء دادگاه ها وضع شده است. در عین حال، ضروری است که در مواردی که ذی حق به دلایل موجه از جمله عدم اطلاع از حکم یا قرار قطعی، فرصت کافی برای طرح درخواست اعاده دادرسی را نداشته باشد، امکان تمدید مهلت مذکور فراهم شود.
جهات اعاده دادرسی ماده ۴۲۶ چیست؟
ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی، ده مورد را به عنوان جهات اعاده دادرسی برشمرده است که در صورت اثبات هر یک از آنها، رأی صادره نقض و پرونده برای رسیدگی مجدد به مرجع صالح اعاده می شود. در این نوشتار، به بررسی جهات اعاده دادرسی مقرر در ماده ۴۲۶ و ابعاد حقوقی آن ها خواهیم پرداخت. طبق ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی، جهات ده گانه اعاده دادرسی عبارتند از:
- غلط بودن موضوع دعوی یا مدعی یا مدعی علیه: در این مورد، رأی صادره بر اساس موضوعی غلط یا به نفع یا ضرر شخصی غیر از ذی حق صادر شده است.
- غلط بودن مستندات دادگاه: در این مورد، رأی صادره بر اساس مستنداتی است که جعلی یا فاقد اعتبار قانونی هستند.
- اشتباه در تطبیق قانون با موضوع دعوی: در این مورد، دادگاه در تفسیر و اعمال قانون دچار اشتباه شده است.
- نقص در رسیدگی: در این مورد، دادگاه در رسیدگی به پرونده، تشریفات قانونی را رعایت نکرده است.
- تحصیل امتیازات خلاف قانون برای یکی از طرفین: در این مورد، یکی از طرفین دعوی با توسل به روش های غیرقانونی، از دادگاه امتیازی برخلاف قانون به نفع خود کسب کرده است.
- رسیدگی به دعوایی که طبق قانون قابل رسیدگی نیست: در این مورد، دادگاه به دعوایی رسیدگی کرده که طبق قانون، قابلیت طرح و رسیدگی در دادگاه را نداشته است.
- صدور حکم خارج از موعد قانونی: در این مورد، دادگاه رأی خود را خارج از مهلت قانونی صادر کرده است.
- تضاد یا تناقض آراء صادره از همان مرجع: در این مورد، دو یا چند رأی متناقض از سوی یک مرجع قضایی صادر شده است.
- تضاد یا تناقض آراء صادره از مراجع مختلف: در این مورد، دو یا چند رأی متناقض از سوی مراجع قضایی مختلف صادر شده است.
- مکتوم ماندن اسناد و مدارکی که بعداً پدیدار شده اند: در این مورد، اسناد و مدارکی که در جریان رسیدگی اولیه به دادگاه ارائه نشده اند، بعداً کشف شده اند و این اسناد می توانند در روند رسیدگی و صدور رأی مؤثر باشند.
هر یک از جهات ده گانه اعاده دادرسی، دارای ظرافت ها و نکات حقوقی خاص خود است. به عنوان مثال، در مورد غلط بودن موضوع دعوی، لازم است که اثبات شود موضوع دعوی به طور کامل یا جزئی غلط است و این امر موجب صدور رأی نادرست شده است. در مورد غلط بودن مستندات دادگاه، لازم است که جعلی یا فاقد اعتبار بودن مستندات اثبات شود و این امر موجب صدور رأی نادرست شده باشد.
جهات ده گانه اعاده دادرسی مقرر در ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی، نقشی کلیدی در حفظ حقوق اشخاص و تضمین دادرسی عادلانه ایفا می کنند. اشخاص ذی حق می توانند در صورت وجود هر یک از این جهات، نسبت به رأی صادره اعتراض کرده و خواستار نقض یا اصلاح آن شوند.
جهات اعاده دادرسی کیفری کدام است؟
قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری اسلامی ایران، در ماده ۲۷۲، جهات قابل طرح در اعاده دادرسی را به شرح زیر بیان کرده است:
- اشتباه در موضوع یا در عنوان اتهام: در این حالت، دادگاه در تشخیص نوع جرم یا عنوان اتهام مرتکب، دچار اشتباه شده است.
- فقدان ادله اثباتی: رای صادره فاقد ادله و مستندات کافی برای اثبات بزهکاری متهم باشد.
- تغایر بین محتویات پرونده با رای صادره: زمانی که رای صادره با محتویات و دلایل موجود در پرونده مغایرت آشکار داشته باشد.
- تحصیل مدارکی که بعد از قطعیت حکم به دست آمده باشد: در صورتی که پس از قطعی شدن حکم، مدارکی به دست آید که برائت یا تخفیف مجازات متهم را اثبات کند.
- اشتباه در تطبیق قانون با مورد: زمانی که دادگاه در تطبیق قانون با مورد concreto دچار اشتباه شده باشد.
- وجود ایراد و اشکال اساسی در رسیدگی: در صورتی که در فرآیند رسیدگی دادرسی، ایرادات و اشکالات اساسی وجود داشته باشد که موجب نقض حقوق متهم شده باشد.
- غفلت از اظهارات و مدافعات متهم یا وکیل او: در صورتی که دادگاه از اظهارات و مدافعات متهم یا وکیل او در حین رسیدگی به پرونده غفلت کرده باشد.
- تخلف از مقررات قانونی در صورت حدوث جرم: در صورتی که در حین وقوع جرم، مرتکب از مقررات قانونی تخلف کرده باشد.
- تغییر در اوضاع و احوال پس از صدور حکم: در صورتی که پس از صدور حکم، اوضاع و احوال به گونهای تغییر کند که موجب برائت یا تخفیف مجازات متهم شود.
تنها مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور میباشد. متقاضی اعاده دادرسی باید درخواست خود را به صورت کتبی به دبیرخانه دیوان عالی کشور تقدیم کند. در این درخواست، باید مشخصات کامل متقاضی، دلایل و مستندات مورد ادعا و ماحصل پرونده به طور خلاصه ذکر شود.
آثار حقوقی پذیرش اعاده دادرسی کیفری
در صورت پذیرش درخواست اعاده دادرسی کیفری پرونده به شعبه رسیدگی کننده در دیوان عالی کشور ارجاع میشود. شعبه مذکور پس از بررسی پرونده، یکی از سه اقدام ذیل را انجام میدهد:
- تایید رای بدوی: در این صورت، رای بدوی همچنان معتبر باقی میماند.
- نقض رای بدوی و ارجاع به همان شعبه صادر کننده رای: در این حالت، رای بدوی نقض شده و پرونده برای رسیدگی مجدد به همان شعبه صادر کننده رای ارجاع میشود.
- نقض رای بدوی و صدور رای جدید: در این حالت، رای بدوی نقض شده و دیوان عالی کشور راسا رای جدید صادر میکند.
اعاده دادرسی کیفری به عنوان یکی از طرق فوق العاده اعاده دادرسی، نقشی کلیدی در تضمین حقوق اشخاص و اجرای عدالت کیفری ایفا میکند. این نهاد، امکانی را فراهم میآورد تا در صورت وجود اشتباهات فاحش در آراء قطعی دادگاهها، از تضییع حقوق اشخاص، به ویژه محکومین، جلوگیری شود و حقیقت در پروندههای کیفری کشف گردد.
نکات مربوط به موارد اعاده دادرسی کیفری
در قسمتهای قبل از مقاله درباره موارد اعاده دادرسی کیفری بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری توضیحات جامعی را به شما ارائه دادیم. اشاره داشتیم که اعاده دادرسی کیفری بر اساس ماده ۴۷۴ و اعاده دادرسی کیفری به علت مخالفت رای با شرع دارای تفاوتها و شباهتهای بسیار زیادی با یکدیگر هستند. حالا سعی داریم به بیان برخی از نکات مهم درباره این دو بپردازیم:
- بر اساس ماده ۴۷۴ از قانون آیین دادرسی کیفری میتوانیم چنین بگوییم که تنها سه گروه از افراد میتوانند درخواستی مبنی بر اعاده دادرسی داشته باشند. این گروهها شامل محکوم علیه، دادستان کل کشور و دادستان مجری حکم میشود. البته اگر خود محکوم علیه حضور نداشته باشد وکیل یا قیم او نیز میتوانند درخواست اعاده دادرسی را تقدیم مراجع قضایی کنند.
- در ماده ۴۷۷ از قانون آیین دادرسی کیفری اشاره شده که اگر علاوه بر طرفین دعوی خود رئیس قوه قضاییه نیز تشخیص دهد که رای صادر شده از سوی دادگاهها برخلاف شرع مقدس اسلام است، میتواند به دیوان عالی کشور درخواست اعاده دادرسی خود را تقدیم کند.
دادستان کل کشور، رئیس دیوان عالی کشور، نیروهای مسلح، سازمان قضایی، رئیس کل دادگستری استان نیز اگر تشخیص دهند که رای صادر شده از سوی مراجع قضایی بر خلاف شرع است میتوانند با ارائه مستندات به رئیس قوه قضاییه درخواست اعاده دادرسی داشته باشند.
لزوم مراجعه به وکیل برای اعاده دادرسی کیفری
می دانیم که اعاده دادرسی کیفری یکی از روش های فوق العاده برای اعتراض به رای صادر شده از دادگاه است؛ اما برای اعاده دادرسی لازم است بر اساس متن قانون مراحل و ضوابط خاصی طی شود که یک وکیل آگاه و مقتدر از این مسائل آگاهی بیشتری خواهد داشت. در نظر بگیرید که چنین وکیلی با فرآیند اعتراض فوق العاده به حکم دادگاه آگاهی کامل داشته و می تواند از منافع شما دفاع کند.
وکیل می تواند دادخواست اعاده دادرسی را به روشی اصولی و دقیق تنظیم نموده و آن را در اختیار نهادهای قضایی قرار دهد. از سوی دیگر لازم است به قوانین و مقررات بسیاری در متن دادخواست استناد شود تا اعتراض جنبه رسمی و عملی تری پیدا کند. در این بین وکیل می تواند با حضور در دیوان عالی کشور نیز از منافع موکل دفاع کرده و اجازه ندهد که خسارتی از این بابت به حق او وارد شود.
توجه به سابقه وکیل از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که این مسئله نشان می دهد وکیل چه کوله باری از تجربه را با خود به همراه دارد. از طرفی دیگر لازم است این مسئله ارزیابی شود که آیا وکیل در کارنامه خود سابقه تقدیم دادخواست اعاده دادرسی و رسیدگی به پرونده را دارد یا خیر؟ تمامی این مسائل باعث می شود تا در نهایت بتوانید انتخاب درست تری را داشته باشید.
کلام آخر
آرزومندیم که با مطالب ذکر شده در مجله حقوقی برترین وکلا و با به کار گرفتن آن ها بتوانید بخشی از مشکلات حقوقی خود را حل کرده و به نتایج مطلوب خود نیز دست پیدا کنید. ما در این مطلب به بررسی اعاده دادرسی کیفری به عنوان یکی از روش های مرسوم و قانونی برای اعتراض به احکام صادر شده پرداختیم. از سوی دیگر با توجه به پیچیده بودن فرآیند اعتراض فوق العاده در قانون، نحوه اعاده دادرسی در محاکم قضایی را نیز بررسی نمودیم. پس از آن نیز مهلتی که برای آن در قانون تعیین شده است را نیز تشریح کردیم. حالا از شما مخاطبان گرامی درخواست می کنیم که اگر نکته ای از قلم افتاده است، آن را با سایر همراهان این سایت در میان بگذارید.
