در ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی اشاره شده است که زوجین پس از جاری شدن عقد نکاح مکلف به انجام مسئولیت‌ها و تعهداتی در قبال یکدیگر هستند. در واقع اگر بخواهیم تمکین را از نظر حقوقی توضیح دهیم باید بگوییم که تمکین به معنای انجام دادن مسئولیت‌هایی است که بر اساس قانون زوجین با آن مکلف شده‌اند. دقت داشته باشید که تمکین تنها وظیفه زن نیست بلکه در شرایطی نیز مرد باید مسئولیت‌ها و تعهدات قانونی خود را به انجام برساند. با این حال باید توجه کنیم که زن از نظر قانونی دارای دو وظیفه تمکین عام و تمکین خاص از شوهر است که هر یک از آنها دارای شرایط خاصی هستند و در صورت عدم تمکین، ناشزه بودن زن برای دادگاه به اثبات می‌رسد. در این مقاله سعی داریم به این سوال پاسخ دهیم که عدم تمکین چیست؟ پس برای درک بهتر این مطلب تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
منظور از عدم تمکین چیست؟
در پاسخ به این سوال کردن به تمکین چیست باید بگوییم که قانون وظایفی را برای زن و مرد تعیین کرده که هر دو باید به آنها متعهد باشند و آنها را به انجام برسانند. در واقع بر اساس مواد قانونی مختلف در قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده می‌توان گفت که تمکین به دو دسته تمکین عام و تمکین خاص تقسیم بندی می‌شود.
تمکین عام را می‌توان به معنای پیروی از تصمیمات شوهر در نظر گرفت برای مثال مرد اگر منزلی را برای همسرش تهیه کرده باشد زن نیز ملزم است که در آن سکونت کند؛ اما باید به این نکته توجه داشته باشید که تمکین خاص به مسائل زناشویی و رابطه جنسی میان آنها اختصاص دارد. در واقع مرد ملزم است که به نیازهای معقول مرد در این زمینه پاسخ بگوید.
تمکین کردن زن از شوهر بی‌قید و شرط نیست یعنی اینطور نیست که زن تحت هر شرایطی ملزم به پیروی از تصمیمات شوهرش در زمینه‌های مختلف باشد. در برخی از موارد ممکن است که زن دلایل موجهی برای عدم تمکین داشته باشد چرا که در برخی موارد تمکین زن می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری را برای او به همراه داشته باشد در چنین شرایطی تمکین زن از شوهر الزامی نیست.
در بالا اشاره کردیم که زن در تمکین عام می‌بایست در منزلی که شوهر برای او تدارک دیده است زندگی کند؛ اما در شرایطی ممکن است جان و مال و آبروی زن با سکونت در منزل شوهرش به خطر بیفتد. اگرچه در حالت عادی ترک منزل شوهر باعث اثبات عدم تمکین می‌شود اما باید اشاره کنیم که در اینجا زن دلایل موجهی برای ترک منزل شوهر دارد و می‌تواند از نظر قانونی محل سکونتش را ترک کند.
نشوز چیست؟
در پاسخ به این سوال که عدم تمکین چیست به اینجا رسیدیم که قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده وظایفی را برای زن برشمرده‌اند که از جمله مهم‌ترین این تعهدات قانونی می‌توان به تمکین عام و تمکین خاص اشاره نمود
در واقع اگر زن از وظایف قانونی خود کوتاهی کند عدم تمکین او برای دادگاه به اثبات رسیده و زن متحمل برخی از مجازات‌ها خواهد شد. عدم تمکین زن از شوهر باعث اثبات نشوز او می‌شود و می‌دانیم که بر اساس قوانین و مقررات کشور زن ناشزه از دریافت برخی حقوق مالی محروم می‌گردد.
در واقع در قانون مدنی اشاره شده است که زن ناشزه شخصی است که از همسر قانونی خود تمکین نداشته باشد و به وظایف زوجیت خود عمل نکند.
برای مشاوره با بهترین وکیل خانواده در تهران کلیک کنید!
آثار حقوقی عدم تمکین چیست؟
در توضیح این مسئله که آثار حقوقی عدم تمکین چیست باید اشاره کنیم که عدم تمکین زن باعث اثبات ناشزه بودن او در دادگاه خواهد شد. در واقع اگر زن به دلیل عدم تمکین از سوی قاضی پرونده ناشزه دانسته شود از دریافت برخی حقوق مالی خود مانند نفقه محروم خواهد شد و این مسئله می‌تواند عواقبی را برای زن به دنبال داشته باشد.
اما بسیاری از افراد با این سوال روبرو هستند که آیا عدم تمکین زن می‌تواند او را از مهریه محروم کند یا خیر؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که نشوذ زن و اینکه از همسرش تمکین نداشته باشد به هیچ عنوان ارتباطی به مهریه ندارد و زن حتی در صورت ناشزه بودن نیز می‌تواند مهریه خود را از دادگاه و سایر مراجع قانونی مطالبه نماید.
در واقع در شرایطی ممکن است زن از شوهرش تمکین عام یا خاص نداشته باشد. در صورتی که زن ناشزه باشد مرد می‌تواند به کمک وکیل خود درخواست الزام به تمکین تهیه کرده و برای دادگاه خانواده ارسال کند. در این صورت است که دادگاه به درخواست مرد رسیدگی می‌کند و اگر درخواست او معقول شناخته شود در نهایت زن ملزم به تمکین از شوهرش خواهد شد.
البته در شرایطی ممکن است که زن دلایل موجهی را برای عدم تمکین خود داشته و آنها را به قاضی پرونده ارائه دهد که در این صورت عدم تمکین او کاملاً قانونی است و نمی‌تواند برای تبعات و عواقبی را به همراه داشته باشد.
البته ذکر یک نکته لازم است و آن هم این است که پس از جاری شدن عقد نکاح اگر دختر با همسرش رابطه جنسی نداشته باشد می‌تواند تا پیش از اینکه مرد مهریه را به طور کامل پرداخت نکرده از او تمکین ننماید.
در خصوص عدم تمکین باید اشاره کنیم که اگر نشوز زن با ارائه دلایل موجه به دادگاه صورت پذیرفته باشد او می‌تواند همچنان از نفقه خود بهره‌مند شود اما در صورتی که او نتواند دلایل محکمه پسندی را برای ترک منزل مشترک به دادگاه ارائه دهد از دریافت نفقه و برخی دیگر از حقوق مالی خود محروم خواهد شد… البته در تمامی این شرایط لازم است که زن با یک وکیل ماهر در این زمینه مشورت کند.
عواقب عدم تمکین برای زن چیست؟
پیش از این توضیحات جامعی را در خصوص عدم تمکین چیست ارائه دادیم و بیان کردیم که نشوز زن می‌تواند او را از دریافت نفقه و سایر حقوق مالی خود محروم کند. البته ممکن است در شرایطی زن بتواند دلایل موجهی برای عدم تمکین خود به دادگاه ارائه کند که در این صورت او می‌تواند همچنان از حق نفقه خود استفاده نماید.
یکی دیگر از عواقبی که می‌تواند عدم تمکین برای زن به همراه داشته باشد این است که دادگاه به مرد اجازه ازدواج مجدد می‌دهد. می‌دانیم که در قوانین کشور ذکر شده است که مرد برای ازدواج مجدد نیاز به مجوز از زن سابق خود دارد و باید ابتدا رضایت او را جلب کند.
ابتدا لازم است مرد مدارک لازم برای اثبات عدم تمکین را به دادگاه ارائه داده و پس از اینکه نشوز زن بدون در اختیار داشتن دلایل موجه به اثبات رسید، قاضی درباره ازدواج مجدد مرد و مجوز دادن به او در این خصوص تصمیم گیری خواهد کرد.
باید اشاره داشته باشیم که عکس این موضوع نیز حکم فرما است یعنی اگر مرد از انجام وظایف خود کوتاهی کرده و در اصطلاح از زنش تمکین نکند، زوجه می‌تواند با اثبات عسر و حرج خود در دادگاه درخواست طلاق نموده و در نهایت رابطه زوجیت را پایان دهد. در این شرایط است که زن می‌تواند با ارائه مدارکی اثبات کند که نشوزش کاملاً مستدل است.
برای مثال تصور کنید که سکونت زن در منزلی که شوهر برای او تدارک دیده است به شرافتش و آبرویی که دارد آسیب وارد کند. از سوی دیگر ممکن است مرد مبتلا به بیماری‌های مقاربتی باشد و زن بتواند با اتکا به همین موضوع دلیل موجهی برای عدم تمکین خاص از شوهر داشته باشد. با اثبات این موارد در دادگاه زن می‌تواند دلایل موجهی را برای نشوز خود به دادگاه ارائه کند و همچنان حق خود از مهریه را دریافت نماید.
دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای عدم تمکین
ماده ۴ از قانون حمایت از خانواده مقدر می‌کند که دادگاه صالح برای رسیدگی به عدم تمکین همان دادگاه خانواده می‌باشد؛ یعنی اگر زن و مرد دعوایی در خصوص نشوز و عدم تمکین دارند لازم است آن را در دادگاه خانواده مطرح کرده تا به ادعای آنها در این خصوص رسیدگی شود و آنها بتوانند حق و حقوق خود را به طور کامل به دست آورند.
در شرایطی ممکن است مرد مدعی باشد که زن از او تمکین عام یا خاص ندارد. همچنین این حق در اختیار زن قرار گرفته است که اگر شوهر به وظایفش عمل نکرد در دادگاه خانواده خواسته‌های حقوقی خود را پیگیری نماید. به هر حال نیاز است که در دادگاه خانواده دو طرف از یک وکیل مجرب و خبره استفاده کنند تا بتواند به اهداف قانونی مد نظرشان در نهایت دست پیدا کنند.
عدم تمکین مالی چیست؟
اگر بخواهیم توضیح جامعی درباره این مسئله بدهیم که عدم تمکین مالی چیست باید بگوییم که این مسئله از اهمیت بالایی در رابطه زوجیت برخوردار است. در واقع اگر مرد نفقه زن را پرداخت نکرده و نیازهای متعارف و اولیه زندگی او را برآورده نکند دچار عدم تمکین مالی شده است.
بسیاری از قانون و مقرراتی که در کشور در زمینه دعاوی خانواده به تصویب رسیده است از شرع مقدس اسلام استخراج شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها مسئله نفقه می‌باشد. مرد سرپرست خانواده است و از نظر قانونی و شرعی وظیفه دارد که نیازهای اولیه زندگی زن را برآورده کرده و معیشت او را تامین نماید. چه زن شاغل باشد و چه خانه‌دار در هر حال مرد ملزم به تامین نیازهای اولیه زندگی همسرش و فرزندانش است.
در واقع نفقه به معنای تامین تمامی نیازهای اولیه و البته متعارف زندگی زن مانند خوراک و پوشاک و مسکن و موارد این چنینی می‌باشد. در صورتی که مرد از پرداخت نفقه همسرش خودداری کند زندگی او به سختی خواهد افتاد و اینجاست که او می‌تواند از نظر قانونی به دادگاه خانواده شکایت کرده و حق و حقوق خود را از مرد بگیرد.
حالا که فهمیدیم عدم تمکین چیست باید اشاره کنیم که عدم تمکین مالی به دو دسته تمکین عام و تمکین خاص قابل دسته‌بندی می‌باشد. تمکین عام به پیروی همسر از تصمیمات شوهر در امور خانوادگی بستگی خواهد داشت. همچنین باید اشاره کنیم که تمکین خاص شامل تبعیت زن از نیازهای جنسی شوهرش در مسائل متعارف زندگی می‌باشد.
وظیفه تمکین مالی از زن در هر دو نوع تمکین عام و تمکین خاص بر عهده مرد می‌باشد و او است که باید با پرداخت نفقه معیشت زندگی همسرش را تامین نماید. در واقع اگر زن به وظایف خود عمل کند و از مرد تمکین عام و خاص داشته باشد مرد نیز در عوض ملزم است که نفقه زن را پرداخت کند.
به هر حال عدم تمکین زن از شوهر می‌تواند برای او آثار حقوقی بسیار زیادی را به همراه داشته باشد و زندگی را با مشکلات جدی روبرو کند. برای اینکه زن بتواند از حقوق قانونی خود اطلاعات کاملی را به دست آورد لازم است از طریق مشاوره حقوقی با یک وکیل در جهت دانش افزایی گام بلندی را برداشته و نیازهای حقوقی خود را به میزان قابل توجهی برطرف نماید.
مدت زمان عدم تمکین چقدر است؟
نمی‌توانیم زمان مشخصی را برای مدت زمان عدم تمکین در نظر بگیریم. در واقع نمی‌توان گفت که اگر زن برای یک هفته یا یک ماه و حتی یک سال منزل مشترک همسرش را ترک کند دچار عدم تمکین شده و اینکه مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه حکم نشوز او را دریافت کند. این مسئله خیلی به زمان وابسته نیست و عوامل دیگری در آن نقش خواهد داشت.
اما بسیاری از وکلا و افرادی که از مسائل حقوقی اطلاعات کاملی در اختیار دارند بر این عقیده هستند که باید مدت زمان ترک منزل توسط زن به اندازه‌ای باشد که مرد در اضطرار بیفتد؛ یعنی مرد بدون همسرش نتواند از کارهای مربوط به زندگی مشترک که وظیفه انجام آنها با زن است بر بیاید و زندگی او با مشکلات جدی روبرو گردد.
در واقع مرد باید بتواند عدم تمکین زن را در دادگاه اثبات کند. روال مراکز قضائی به این صورت هست که ترک منزل به صورت موقت توسط زن به منزله نشوز او در نظر گرفته نمی‌شود و باید مدت زمان زیادی از ترک منزل توسط زوج بگذرد تا قاضی حکمشو صادر نماید.
اگر عدم تمکین یا نشوز زن در محاکم قضایی به اثبات برسد مرد می‌تواند از پرداخت نفقه به زن معاف شود. می‌دانیم که در قانون شرط لازم برای پرداخت نفقه به زن تمکین کردن او از شوهر است. از سوی دیگر باید به این نکته اشاره داشته باشیم که اگر زن برای مدت زمان طولانی منزل شوهر را ترک کند در عین حال که هیچ دلیل موجهی برای این کار نداشته باشد، دادگاه به مرد حق ازدواج مجدد خواهد داد.
شرایط طلاق در صورت عدم تمکین زن چیست؟
باید اشاره داشته باشیم که قانون مدنی حق طلاق را برای مرد می‌داند و مرد از نظر قانونی این حق را دارد که حتی بدون در اختیار داشتن دلایل موجه از همسرش جدا شود؛ اما باید این نکته را در نظر بگیریم که در طلاق یک طرف مرد ملزم به پرداخت مهریه، نفقه، اجرت المثل، نحله و نیمی از دارایی‌هایی که در زمان زندگی مشترک جمع آوری کرده است می‌باشد.
اما اگر نشوز زن به اثبات برسد شرایط طلاق در صورت عدم تمکین زن به این صورت است که مرد از پرداخت نفقه و اجرت المثل و نحله و حق تنسیف اموال خود معاف خواهد شد. اگر زن برای ترک محل زندگی خود دلیل موجهی از نظر قانونی نداشته باشد مرد دیگر لازم نیست به او نفقه پرداخت کند.
باید به این مسئله اشاره داشته باشیم که لجبازی زن با شوهر، قهر با خانواده شوهر و مواردی از این جنس باشد زن هرگز نمی‌تواند از این دلایل به عنوان عذر موجه در دادگاه استفاده کند. برای مثال اگر دلیل اصلی ترک منزل مشترک توسط زن این باشد که مرد به او خرجی نمی‌دهد او می‌تواند از این مسئله برای عدم تمکین خود استفاده کرده و به عنوان دلیل موجه به دادگاه ارائه کند
نکته دیگری که باید در خصوص عدم تمکین زن با آن اشاره داشته باشیم این است که حتی در صورتی که نشوز زن نیز به اثبات برسد باز هم مرد ملزم به پرداخت مهریه است. تنها در شرایطی مرد می‌تواند از پرداخت مهریه معاف شود که در درجه اول عقد نکاح صورت گرفته باطل گردد و بین زن و مرد رابطه زناشویی اتفاق نیفتاده باشد. در غیر این صورت در تمامی موارد مرد ملزم به پرداخت مهریه است.
باید بدانیم که مرد زمانی می‌تواند همسرش را طلاق بدهد که مهریه او را پرداخت کرده و یا در این خصوص تعیین و تکلیف انجام داده باشد. حالا که در این خصوص توضیح دادیم که عدم تمکین چیست باید اشاره کنیم که اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد می‌تواند به دادگاه درخواست اعسار داده و مهریه را قسط بندی کند.
سوالات قاضی در جلسه تمکین
سوالات قاضی در جلسه تمکین بر روی این موضوع دلالت دارد که زن برای چه مدتی منزل مشترک را ترک کرده و مهم‌ترین مدارک و مستنداتی که مرد در این خصوص ارائه می‌دهد شامل چه مواردی است؟
همچنین ممکن است که قاضی پرونده از زن سوال بپرسد که برای چه دلیلی منزل مشترک شوهرش را ترک کرده است؟ به هر حال اگر مرد بتواند دلایلی بیاورد که زن زندگی مشترک و خانه را ترک کرده است می‌تواند نشوز او را به اثبات برساند البته به این شرط که زن نتواند دلایل موجهی را به دادگاه ارائه کند.
به هر حال دلایلی که زن در این خصوص ارائه می‌کند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. برای مثال اگر زن بگوید که دلیل عدم تمکین او سوء رفتار مداوم مرد بوده است، همچنین بتواند این ادعا را در دادگاه به اثبات برساند می‌تواند از اثبات نشوز در دادگاه جلوگیری نماید. در چنین شرایطی اگر برای قاضی پرونده این موضوع روشن شود که مرد یکی از شروط ضمن عقدنامه را نقض نموده یا اینکه زندگی زن را در عسر و حرج قرار داده است حتی زن می‌تواند بدون رضایت شوهر از او طلاق بگیرد.
منظور از آزمایش عدم تمکین چیست؟
در صورتی که مرد ادعا کند که همسرش از او تمکین نمی‌کند و زن تمامی این ادعاها را رد کند دادگاه در نهایت حکم آزمایش عدم تمکین خواهد داد.
در این صورت است که کارشناسان دادگستری موظف می‌شوند تا صحت ادعاهای مرد را بسنجند. برای مثال ممکن است مرد ادعا داشته باشد که زن برای مدت زمان زیادی زندگی مشترک را ترک کرده و به خانه مراجعه نمی‌کند در این صورت است که کارشناسان دادگستری موظف می‌شوند که حضور زن در خانه یا عدم حضور او را به اثبات برساند.
می‌دانیم که عدم تمکین زن می‌تواند او را از برخی حقوق مالی خود مانند نفقه و اجرت المثل و نحله و حق تنسیف اموال محروم نماید به همین دلیل این موضوع برای دادگاه بسیار اهمیت خواهد داشت و سعی می‌کند ادعای مرد را آزمایش کند. این مسئله به صدور حکم عادلانه از سوی دادگاه کمک خواهد کرد.
مهریه زن در صورت عدم تمکین
بر اساس ماده ۱۰۸۲ از قانون مدنی باید به این نکته اشاره داشته باشیم که سبب مهریه عقد نکاح است؛ یعنی منظور از این جمله حقوقی این است که زن پس از جاری شدن عقد نکاح می‌تواند به حقوق مالی خود در خصوص مهریه دست پیدا کند و تنها در صورتی او دریافت مهریه اش محروم خواهد شد که اولاً عقد نکاح باطل باشد و دوماً رابطه جنسی بین زن و مرد صورت نگرفته باشد.
در خصوص مهریه زن در صورت عدم تمکین لازم است به این نکته اشاره داشته باشیم کهشوذ زن و اثبات آن در دادگاه هرگز نمی‌تواند زوجه را از حقوق خود درباره مهریه محروم کند.
یعنی حتی اگر مرد بتواند ناشزه بودن زن را در دادگاه به اثبات برساند و زن برای ترک منزل مشترک دلیل موجهی در اختیار نداشته باشد باز هم مرد باید به او مهریه پرداخت کند. باید اشاره کنیم که مهریه هیچ ارتباطی به عدم تمکین زن ندارد و حتی زن ناشزه نیز می‌تواند مهریه مطالبه نماید.
کلام آخر
از همراهی شما مخاطبان عزیز با سایت برترین وکلا نهایت تشکر و قدردانی را می‌کنیم و امیدواریم که با مطالعه این مطلب توانسته باشید بسیاری از سوالات خود درباره عدم تمکین را پاسخ بگویید. در این مقاله به این سوال پاسخ دادیم که عدم تمکین چیست و آثار حقوقی آن را نیز بررسی کردیم. اکنون از شما می‌خواهیم که اگر نظر یا تجربه‌ای درباره متن بالا دارید آن را با سایر مخاطبان به اشتراک بگذارید.
