جرم خیانت در امانت یکی از رفتار های مذموم و جرایمی است که تاریخچۀ جرم انگاری آن به سال های خیلی دور باز می گردد . این رفتار در آیات مبارکۀ 58 سورۀ نساء و 27 سورۀ انفال مورد توجه قرار گرفته است و در قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 نیزبه موجب مادۀ 241 این قانون جرم انگاری و حبس تأدیبی شش ماه تا سه سال برای این جرم در نظر گرفته شده بود. در این مقاله سعی بر آن است که جرم خیانت در امانت و مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه با ما همراه باشید.
جرم خیانت در امانت در قانون جدید ( آخرین ارادۀ قانون گذار )
در آخرین اراداۀ قانون گذار در قانون مجازات اسلامی ، کتاب پنجم و بخش تعزیرات مصوب سال 1375 که در سال 1399 نیز اصلاح شده است ؛ در مادۀ 674 این قانون چنین آمده است که :
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی 23/2/1399) : هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و نیم محکوم خواهد شد.
برای اشاره به مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت ، ابتدا باید با جرم خیانت در امانت آشنا شویم ؛ در این ماده 4 نکتۀ کلی وجود دارد که به بررسی تک به تک آن ها خواهیم پرداخت. این 4 نکته عبارتند از:
نکتۀ اول : اشیاء مذکور در ماده به شخص سپرده شده باشد بدان معنا که هر مالی اعم از منقول و غیر منقول می تواند مورد جرم خیانت در امانت قرار بگیرد. بر خلاف قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 که فقط اموال منقول مورد جرم خیانت در امانت قرار می گرفتند ؛ در قانون جدید با اضافه شدن لفظ « ابنیه » به مادۀ 647 ، قانون گذار ارادۀ خود را بر این گذاشته است که اموال غیرمنقول نیز مورد رفتار خیانت در امانت قرار خواهد گرفت.
نکته قابل توجه این است که برای تحقق جرم خیانت در امانت ، مال می تواند در قالب هر عقدی به شخص مجرم منتقل شود. البته عقودی که قصد طرفین از انعقاد آن ها دادن امانت به دیگری است و نه انتقال مالکیت. این عقود عبارت اند از: عقد امانت ، عاریه ، ودیعه ، وکالت و اجاره و …. ؛ البته گفتیم که قصد طرفین نباید انتقال عین مال باشد. به عنوان مثال اگر شخص الف خودروی خود را به شخص ب بفروشد ( عقد بیع ) ؛ در چنین فرضی اساساً جرم خیانت در امانت قابل تحقق نخواهد بود. البته نکته مهم تر اینکه حتی اگر عقد و قراردادی بین طرفین منعقد نشده باشد، در صورت وجود سایر شرایط جرم خیانت در امانت، این جرم محقق است.
پس همانطور که در بالا بیان شد ، مال موضوع جرم خیانت در امانت می تواند بدون وجود عقد و قرارداد مورد جرم قرار گیرد ، مانند اینکه شخصی بر حسب عقد باطلی مالک مالی شده باشد و همانطور که می دانیم عقد باطل دارای آثار صحیح نمی باشد و شخص اساساً مالک آن مال نمی باشد، حال اگر با علم به باطل بودن عقد، تصرفی در مال صورت گیرد این رفتار می تواند جرم خیانت در امانت باشد.
یا اینکه اگر مال موضوع عقد و قرارداد قرار بگیرد، این قرارداد نباید از قراردادهایی باشد که عین مال را به شخص مقابل منتقل می کند. برای مثال در عقد بیع ، جرم خیانت در امانت محقق نیست اما در عقد وکالت ، خیانت در امانت مفروض است. پس این موضوع به عنوان یکی از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت باید مورد توجه قرار بگیرد.
نکتۀ دوم : بنا بر این باشد که مال سپرده شده مسترد ( بازگردانده ) شود یا به مصرف معین رسیده باشد. یکی دیگر از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت ، لزوم استرداد یا همان بازگزداندن مال موضوع جرم است. در بالا نیز به این نکته اشاره شد که شخص حین امانت داد مال خود ، قصد استرداد آن را نیز داشته باشد لیکن اگر قصد انتقال مالکیت آن به شخص گیرنده را دارا باشد، اساساً جرم خیانت در امانت محقق نشده است چرا که اصلا امانتی در کار نبوده است.
برای مثال اگر شخص الف مبلغی پول را به شخص ب قرض ( وام ) دهد و شخص ب این مبلغ را در جایی بجز آنچه در توافقات مشخص شده بود ، مصرف نماید؛ در این فرض جرم خیانت در امانت محقق نشده است چرا که مقصود از قرض دادن ، انتقال مالکیت آن مبالغ و پول ها به شخص قرض گیرنده می باشد.
نکتۀ سوم : شخصی که مال نزد اوست ، مال را استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند. از دیگر مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت ، لزوم استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن مال توسط امین ( شخصی که مال به وی سپرده شده است ) می باشد ؛ توضیح اینکه قانون این 4 رفتار را مشمول جرم خیانت در امانت می داند. در ادامه این 4 رفتار توضیح داده خواهند شد.
نکتۀ چهارم : خیانت در امانت یکی از اقسام جرم مقید است. جرم مقید به این معنی است که در ارتکاب جرم حتما باید نتیجه ای که قانونگذار در قانون پیش بینی نموده است، محقق شود تا بتوانیم بگوییم جرم ارتکاب یافته است. گفتیم که جرم خیانت در امانت جرمی مقید به نتیجه است و در برابر رفتار هایی مانند تصاحب ، استعمال ، تلف یا مفقود کردن باید ضرری به مالک مال برسد که بتوانیم بگوییم جرم محقق شده است .
در نتیجۀ جرم خیانت در امانت همان ضرر رسیدن به مالک مال است. فرض کنید شخص الف گوسفندان خود را به شخص ب عاریه می دهد ؛ حال اگر یکی از گوسفندان در حال تلف باشد و شخص ب پیش از تلف اقدام به ذبح گوسفند کند ، در اینجا چون اساساً ضرری به شخص الف وارد نشده است ، جرم خیانت در امانت نیز محقق نشده است .
لزوم سپردن مال به دیگری
برای تحقق جرم خیانت در امانت باید مال به دیگری ( شخص مجرم ) سپرده شود. برای مثال اگر شخصی مال گمشده ای را پیدا کند و در آن تصرفاتی انجام دهد یا آن را بفروشد ، جرم خیانت در امانت محقق نیست یا اگر شوهر در جهیزیۀ زن تصرفاتی انجام دهد یا آن هه را بفروشد، جرم خیانت در امانت مروض نمی باشد چرا که این اموال به شوهر سپرده نشده اند.
البته منظور از سپرده شدن ، سپرده شدن قراردادی است و نه قانونی ؛ به عبارت ساده تر اگر شخصی به موجب قانون ، امین مالی شود و در آن مال تصرفاتی کند و یا آن را بفروشد ، این رفتار مصداق جرم خیانت در امانت نمی باشد. مانند اینکه ولی شخص صغیر، اموال شخص صغیر را بفروشد. این رفتار نمی تواند موضوع جرم خیانت در امانت باشد. پس یکی دیگر از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت این موضوع می باشد.
شرایط شخص امانت دهنده و مال امانت داده شده
یکی دیگر از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت ، توجه به شرایط شخص امانت دهنده و مال امانت داده شده می باشد. توضیح اینکه مال موضوع جرم باید از طرف شخصی امانت داده شود که صلاحیت این کار را داشته باشد و قانون حق دادن امانت را برای ایشان به رسمیت شمرده باشد. برای مثال اگر الف اقدام به سرقت مالی کند و سپس مال مسروق را به شخص ب امانت دهد و شخص ب در آن مال تصرفی کند یا آن را بفروشد، جرم خیانت در امانت محقق نمی باشد؛ چرا که شخصی که مال را امانت داده است اساساً صلاحیت این کار را نداشته است.
مورد دیگر اینکه سپردن عین مال در جرم خیانت در امانت موضوعیت ندارد. یعنی اینطور نیست که بگوییم حتما باید خود مال امانت داده شود تا جرم خیانت در امانت محقق شود. برای مثال می توان گفت اگر شخص الف صرفاً کلید منزل خود را به شخص ب به امانت دهد و شخص ب اموال موجود در منزل را استعمال کند و به فروش رساند، جرم خیانت در امانت محقق است یا اینکه اگر شخص الف خودروی خود را جهت فروش به شخص ب بسپارد و شخص ب پول حاصل از فروش خودرو را به الف تحویل ندهد و آن را استعمال کند، خیانت در امانت محقق است.
استعمال کردن
استعمال به این معنی است که شخص امین ( شخصی که مال به وی سپرده شده است ) مال را مورد استفاده قرار دهد یا آن را مصرف کند. البته استعمال با بقای عین مال نیز ممکن است. برای مثال اگر شخصی خودرویی را برای مسافرت عاریه بگیرد اما از آن برای حمل مصالح ساختمانی استفاده کند ؛ خیانت در امانت محقق شده است.
تلف کردن
تلف کردن به معنای از بین برد کل یا بخشی از مال است. مهم این نیست که تلف مباشرتاً ( یعنی به طور مستقیم و بلا واسطه ) یا مسبباً ( یعنی با واسطه ) صورت گیرد ؛ بلکه همین که تلف صورت گرفت و سایر شرایط جرم خیانت در امانت نیز محقق شد ، این جرم ارتکاب یافته است. برای مثال شخص الف خودروی خود را به شخص ب عاریه می دهد. حال اگر شخص ب خودرو را به آتش بکشد ( مباشرت ) یا آن را در جای نا ایمنی مثل اتوبان پارک کند ( مسبب ) و موجب تلف و نابودی کل یا بخشی از خودرو گردد ، جرم خیانت در امانت محقق شده است .
تصاحب کردن
منظور از تصاحب کردن ، برخورد مالکانه با مال موضوع جرم است. هر نوع رفتار اعم از فروختن یا انتقال دادن یا حتی پس ندادن مال تحت عنوان تصاحب کردن مال بحث خواهد شد . برای مثال اگر الف مال خود را به شخص ب عاریه دهد و سپس تقاضای استرداد مال را کند و شخص ب مال را پس ندهد ، چون پس ندادن مال برخورد مالکانه با مال است، جرم خیانت در امانت محقق خواهد شد .
مفقود کردن
مفقود کردن به این معنی است که شخص امین ( گیرندۀ مال ) بدون تصاحی با تلف کردن مال ، دستیابی به مال را برای صاحب آن غیر ممکن سازد. مانند اینکه شخص الف انگشتر خود را به شخص ب عاریه دهد و شخص ب انگشتر را در دریا اندازد .
نکته
در خصوص رفتار های فوق ، وجود سوء نیت شخص امین ضروری است. به عبارت ساده تر اگر شخص الف مالی به شخص ب عاریه دهد و علی رغم رعایت نکات نگهداری از مال توسط شخص ب ، مال سرقت شود یا مفقود گردد ؛ جرم خیانت در امانت محقق نخواهد شد .
نکتۀ دیگر اینکه جرم خیانت در امانت نیز با ترک فعل محقق می شود. برای مثال شخص الف قصد مسافرت داشته و حیوان خانگی و گیاهان زینتی خود را به شخص ب می سپارد تا به آن ها آب و غذا دهد . حال اگر شخص ب از انجام این کار امتناع کند و حیوان و گیاهان زینتی تلف شوند ؛ جرم خیانت در امانت محقق شده است. پس یکی دیگر از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت که باید مد نظر قرار بدهید مواردی است که در بالا بیان شد .
نکتۀ مهم
تمام مواردی که در بالا بیان شد ، مربوط به عنصر مادی جرم خیانت در امانت می باشد. بدیهی است که برای تحقق هر جرمی سه عنصر لازم است ؛ اول عنصر قانونی که همان مواد قانونی است که جرم و مجازات جرم را پیش بینی نموده اند ؛ دوم عنصر مادی است و همان رفتار هایی است که باید توسط مرتکب انجام شود که جرم محقق گردد که در موارد بالا برای شما عزیزان بیان شد ؛ سوم عنصر معنوی ( روانی ) جرم و به این معنی است که مرتکب باید با علم و آگاهی و البته اراده اقدام به ارتکاب جرم نماید .
لازم به ذکر است که در خصوص فقدان هر یک شرایط و عناصر مزبور ، جرم ارتکاب نمی یابد و به تبع آن نیز مرتکب مجازات نمی گردد. برای مثال و همانطور که در بالا بیان شد اگر شخص الف مالی مسروقه را نزد شخص ب به امانت بگذارد و حتی اگر شخص ب نیز نسبت به مسروقه بودن مال جاهل بوده و به گمان اینکه مال متعلق به الف است آن را استعمال کند ، در اینجا به لحاظ فقدان یکی از شرایط عنصر مادی ، جرم محقق نشده است .
هر یک از مواردی که در بالا بیان شد بسته به شرایط جرم می توانند یکی از مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت مورد استفاده قرار گیرند؛ پس با توجه به شرایط و موقعیت خود می تواند از هر یک از موارد به عنوان مدرک استفاده نمایید .
لزوم مراجعه به وکیل در طرح شکایت خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت به عنوان یکی از جرایم علیه اموال شناخته می شود و گاهاً با عناوین مجرمانه ای همچون کلاهبرداری ، اختلاس و تصرف غیر قانونی ، جعل و سوء استفاده از سفید امضا و سفید مهر ؛ جا به جا گرفته می شود ؛ چرا که مشابهت های زیادی با این عناوین مجرمانه دارد. پس برای دوری از این اشتباه و احقاق حق خود و جلوگیری از ورود ضرر ، می توانید از تجارب و علم بهترین وکیل کیفری در تهران استفاده کنید .
از طرفی طرح شکایت اشتباه ممکن است شما را از حقوق احتمالی خود دور سازد و مهلت پاکسازی عناصر مجرمانه را به شخص مجرم بدهد و این امر به دلیل پیچیدگی عناصر جرم خیانت در امانت و وجود مشابهت های فراوان با سایر عناوینی است که در بالا برای شما عزیزان ذکر شد. پس لازمۀ طرح صحیح این گونه دعاوی ، استفاده از وکیلی متخصص و متبحر می باشد .
کلام آخر
در این مقاله به بررسی موضوع مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت پرداخته شد ؛ در ابتدا با تاریخچۀ و جرم انگاری این رفتار آشنا شدیم و در ادامه به آخرین ارادۀ قانون گذار یعنی مادۀ 674 قانون مجازات اسلامی ، کتاب تعزیرات اصلاحی سال 1399 مراجعه و 4 نکتۀ کلی را از این ماده خارج نمودیم و با توضیح مفصل هر یک از این 4 نکته ، عنصر مادی جرم را مفصلا برای شما همراهان شرح دادیم و در انتها نیز با اشاره به عناصر سه گانه جرم خیانت در امانت یعنی عنصر قانونی ، عنصر مادی و عنصر معنوی ( روانی ) کلیۀ مدارک و شواهدی را که برای طرح این شکایت لازم است را بیان کردیم. همراهمی شما خوبان موجب دلگرمی ماست . نظرات و انتقادات خود را با ما به اشتراک بگذارید .
