در روند قضایی کشور همه ساله با تعداد زیادی از دعاوی اثبات مالکیت رو به رو هستیم. در این دعاوی به طور معمول خواهان با مراجعه به محاکم قضایی سعی دارد تا مالکیت خود بر مال منقول یا غیر منقول را به اثبات برساند و مالکیت مجدد خود را بر آن اعمال نماید. در مقابل خوانده نیز در تلاش است تا مالکیت خوانده را نفی کرده و مجددا مال مورد نظر را در اختیار داشته باشد. این پرونده ها معمولا در دعاوی ملکی بازتاب بیشتری دارد؛ اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که برای این کار می بایست مدارک لازم برای اثبات مالکیت را در اختیار داشته باشید تا با استفاده از آن ها بتوانید خواسته های خود را به صورت قانونی از دادگاه داشته باشید. در این مقاله به تمامی سوالات شما در این خصوص پاسخ خواهیم داد. پس دعوت می کنیم تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
دلایل اثبات مالکیت بر اموال منقول و غیر منقول
اثبات حق مالکیت (که به مالک اجازه می‌دهد از مال خود بهره‌برداری کامل را داشته باشد)، همچون اثبات وقوع تعهد فروش، یکی از دعاوی رایج در ساختار قضائی ما محسوب می‌شود. از آنجایی که این دعوا نیز همانند دیگر دعاوی، باید با دلایل مشخصی تثبیت شود و نیاز به ارائه نمونه درخواست قانونی دارد، در این مقاله، به شرح این دلایل خواهیم پرداخت و در ادامه، پس از تبیین درباره مدارک لازم برای اثبات مالکیت، نمونه‌ای از درخواست قضایی را ارائه خواهیم داد.
برای تبیین دلایل اثبات حق مالکیت، ضروری است که به دو قانون مهم، یعنی آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی، مراجعه کنیم. با این حال، پیش از اینکه به جزئیات این مدارک بپردازیم، باید به تصریح ماده 194 آیین دادرسی مدنی توجه کنیم. طبق این ماده، هر دلیلی که خواهان در نقش اقامه کننده دعاوی و خوانده در نقش دفاع کننده، بر آن استناد داشته باشند، به عنوان مدرک مورد قبول در دادگاه محسوب می‌شود؛ بنابراین، دلایل اثبات حق مالکیت نیز در این چارچوب قرار می‌گیرند.
در بالا اشاره داشتیم که ارائه مدارک لازم برای اثبات مالکیت به محاکم قضایی الزامی به نظر می رسد و اکنون سعی داریم به طور دقیق به بررسی این مدارک بپردازیم. از جمله دلایلی که باید برای اثبات حق مالکیت ارائه داده شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. دقت داشته باشید که تمامی مواردی که در ادامه اشاره خواهیم داشت می تواند در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد. از این رو، سعی داشته ایم تا توضیحات کاملی را در خصوص هر یک از آن ها به مخاطب ارائه دهیم.
سند از مهم ترین مدارک لازم برای اثبات مالکیت
میان مدارک مورد تایید برای اثبات مالکیت، یکی از مهم‌ترین‌ها سند می‌باشد. طبق ماده 1284 قانون مدنی: سند، به معنای هر نوشته‌ای است که در قالب دعوا یا دفاع، مورد قبول بوده و قابل استناد باشد. با این حال، اهمیت دارد به یاد داشت که نوشته فقط در صورتی به عنوان سند قابل استناد خواهد بود که توسط طرف تعهد کننده، امضا شده باشد؛ به عبارت دیگر، امضا یا جایگزین‌های آن مانند اثر انگشت، به عنوان عناصر اساسی در تشکیل سند مورد نظر هستند.
لذا، در فرآیند اثبات حق مالکیت، معتبر بودن سند‌ها و تطابق آنها با مقررات قانونی اهمیت زیادی دارد. به این ترتیب، می‌توان به توجه به این اصل از قانون به عنوان یکی از مدارک لازم برای اثبات مالکیت اشاره کرد. همواره باید به این موضوع توجه داشته باشید که اگر سند مورد نظر از نظر محاکم قانونی فاقد اعتبار تشخیص داده شود، درخواست فرد به کلی رد خواهد شد و او نمی تواند بر مال منقول یا غیر منقول مورد نظر دسترسی مجدد پیدا کرده و مالکیت آن را کسب نماید.
سند به عنوان یکی از مدارک لازم برای اثبات مالکیت، به دو نوع تقسیم می‌شود: سند عادی و سند رسمی. در اینجا، سند رسمی به معنای سندی است که توسط افراد واجد شرایط و ماموران رسمی دولت، در چارچوب وظایف قانونی آنها و مطابق مقررات و قوانین، تهیه و تنظیم می‌شود؛ به عبارت دیگر، این نوع اسناد تحت نظارت مقامات اداری قرار دارند و دقیقاً طبق مقررات قانونی تشکیل می‌شوند. به عنوان مثال، سند رسمی و ثبتی ملک یا برگ سبز خودرو می‌توانند به این دسته تعلق داشته باشند.
سند‌های دیگر که تحت نظر مقامات اداری تهیه نمی‌شوند، به عنوان سند عادی شناخته می‌شوند. به عنوان مثال، قولنامه یک نوع از سند عادی است که توسط افراد خصوصی در خلال معاملات مالی تهیه می‌شود. با این تفکیک، تمایز بین دو نوع سند و اهمیت آنها در فرآیند اثبات مالکیت را می‌توان به خوبی درک کرد. همچنین لازم است این موضوع را در نظر داشته باشید که انواع سند اعم از رسمی و عادی می تواند به عنوان مدارک مورد نیاز برای اثبات مالکیت در دادگاه مورد تایید قرار بگیرد.
اقرار و اثبات مالکیت
ماده 1259 قانون مدنی، در تعریف اقرار به عنوان یکی از مدارک لازم برای اثبات مالکیت، تصریح دارد: اقرار، به معنای اطلاع دادن به صورت حقیقت، در مورد چیزی است که ممکن است به ضرر خود شخص نیز باشد. اگر دعوایی برای اثبات مالکیت در دادگاه مطرح شود و شخصی به عنوان خوانده حضور داشته باشد و مالکیت خواهان را به صراحت تأیید کند، حتی اگر این اقرار یک بار صورت گرفته باشد، می‌تواند به تثبیت مالکیت منجر شود. این نوع اقرار به عنوان یک دلیل اثباتی با اهمیت در مسائل حقوقی مطرح می‌شود.
این اقرار، با توجه به مفاد ماده 1259، نقش موثری در اثبات مالکیت دارد و می‌تواند به عنوان یک ابزار قانونی جهت تأیید مالکیت در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد. اقرار، به دو نوع تقسیم می‌شود: اقرار در دادگاه و اقرار در خارج از دادگاه. اقرار در دادگاه به معنای اقراری است که در نمونه دادخواست یا لایحه‌ای که به دادگاه ارائه می‌شود، صورت می‌پذیرد یا در جلسه دادگاه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و سپس در تفصیلات جلسه یادداشت می‌شود. در واقع، این نوع اقرار در رسمیت قانونی دادگاه ثبت شده و در صورت جلسه نیز اسناد مربوط به آن در پرونده ثبت می‌شود.
در مقابل، اقرار در خارج از دادگاه به معنای اقراری است که خارج از چارچوب دادگاه انجام می‌شود؛ به عبارت دیگر، این نوع اقرار در محیط‌هایی مثل مذاکرات خصوصی، مکاتبات یا موارد غیررسمی انجام می‌شود و ممکن است در آن جلوه‌هایی از قراردادهای موثق و مستندات مورد تایید برای ارائه به دادگاه وجود نداشته باشد. با این توضیحات، تفاوت بین دو نوع اقرار و معنای آنها در فرآیند اثبات مالکیت را می‌توان به خوبی درک کرد و آن ها را در روند رسیدگی به ادعا مورد استفاده قرار داد.
شهادت به عنوان مدرک اثبات مالکیت
یکی دیگر از مدارک لازم برای اثبات مالکیت، استفاده از شهادت می‌باشد. در اینجا، شهادت به معنای اظهارات یک فرد غیر از خواهان و خوانده دعوا است که در مورد مالکیت مدعی، تصریحاتی ارائه می‌دهد؛ به عبارت دیگر، این شخص شهادت داده و در مورد واقعیت مالکیت مطرح شده توسط خوانده، توضیح می‌دهد. برای مثال، در مواردی مانند دعوای اثبات مالکیت یک خودرو، فردی غیر از طرف‌های اصلی دعوا (خوانده و خواهان)، می‌تواند شهادت بدهد که خوانده واقعاً خودرو را به خواهان فروخته است.
استفاده از شهادت به عنوان دلیل اثباتی در دادگاه، به ویژه در مواردی که دلایل دیگری برای تثبیت مالکیت وجود ندارد، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند و به عنوان ابزاری برای تقویت ادعاها و تثبیت حقوق مالکیت عمل کند. شهود به عنوان اثبات مالکیت دارای شرایطی است که باید رعایت شود. این شرایط برای پذیرش شهادت به منظور اثبات مالکیت، معمولاً به دقت تعیین می‌شوند. مهمترین شرایط عبارتند از:
- شاهد باید به عنوان یک فرد عادل و اخلاقی شناخته شود تا شهادت او قابل اعتماد باشد.
- شاهد باید به شهادت خود ایمان داشته باشد و از صحت اظهاراتش مطمئن باشد.
- شاهد باید به سن بلوغ رسیده باشد تا شهادت او قابل قبولی داشته باشد.
در ادامه، بنابر ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی، به دلیل اینکه دعوای اثبات مالکیت به عنوان یک دعوی مالی تلقی می‌شود، شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن برای تثبیت مالکیت الزامی است. این نیاز به تعدادی از شهود، به منظور افزایش اعتبار و تأیید مطالب ادعا شده، اعمال می‌شود. لازم به ذکر است که تفاوت اصلی میان شهادت و اقرار در این است که اقرار از سوی افراد درگیر در یک پرونده صورت می پذیرد. حال آن که در شهادت فردی خارج از پرونده مطلبی را در دادگاه برای اثبات مالکیت اعلام می دارد.
اماره تصرف از مدارک لازم برای اثبات مالکیت
امر تصرف یکی از دلایل مهم در اثبات مالکیت است که در قانون مدنی به طور صریح تصریح و تشریح شده است. طبق ماده 1235 قانون مدنی: تصرف، به عنوان مالک، دلیل مالکیت است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. این مفهوم به این معناست که افرادی که یک ملک را به طور حقیقی در تصرف دارند، به عنوان مالک آن ملک تلقی می‌شوند مگر اینکه دلائل خاصی برای خلاف آن وجود داشته باشد. در واقع، اگر کسی ملکی را فعلاً تصرف دارد، به عنوان مالک آن ملک در نظر گرفته می‌شود، مگر اینکه کسی دلایل و مدارک مشخصی برای تصدیق بر اینکه واقعیت خلاف آن است، ارائه کند.
تصرف به معنای سلطه و کنترلی است که یک فرد بر یک ملک دارد و از طریق آن، به انجام انواع استفاده‌های مختلف از آن ملک دسترسی دارد. در مواردی که خوانده یک دعوی اثبات مالکیت را مطرح کرده و خواهان به عنوان مالک ادعا نکرده و دلایلی برای این ادعا ارائه نداده باشد، اما خوانده ادعای مالکیت را با استناد به تصرف خود بر ملک مورد اختلاف اثبات کند (با ارائه مدارک مربوطه مثل اطلاعات پلاک خودرو یا سند ملک کشاورزی)، این می‌تواند به عنوان یک دلیل قوی در مدارک لازم برای اثبات مالکیت خوانده در نظر گرفته شود.
در واقع، ماده 1235 قانون مدنی که اشاره کردید، می‌فرماید که تصرف به عنوان مالک دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود؛ بنابراین، اگر خوانده توانسته با استناد به تصرف و استفاده از ملک، ادعای خود را تقویت و تثبیت کند، احتمالاً مالکیت او به عنوان مثبت‌ترین حالت قابل تایید تلقی می‌شود، مگر اینکه خواهان بتواند با در اختیار داشتن مدارک و مستنداتی قابل تایید برای دادگاه، خلاف این موضوع را به اثبات برساند. دقت داشته باشید که در این امر استفاده از تجربیات وکیل الزامی است.
قسم یا سوگند از دلایل اثبات مالکیت
ماده 271 قانون آیین دادرسی مدنی که اشاره گردید، این امکان را فراهم می‌کند که در دعاوی مالی که دلایل و مدارک معتبر دیگری برای تثبیت ادعا وجود ندارد، سوگند شرعی به عنوان مستندی برای صدور حکم دادگاه مورد استفاده قرار گیرد. چرا که دعوای اثبات مالکیت نیز به عنوان یک دعوی مالی در نظر گرفته می‌شود، این اصل نیز به این نوع از دعاوی قابل اعمال است.
استفاده از سوگند یا قسم به عنوان یکی از دلایل اثبات مالکیت می‌تواند در مواردی که دلایل محدود یا ضعیفی برای اثبات مالکیت وجود دارد، مفید باشد. با ارائه سوگند و اعتقاد شرعی در خصوص مالکیت، می‌توان به نوعی تقویت دعوای اثبات مالکیت پرداخت. ماده 272 قانون آیین دادرسی مدنی مشروط می‌کند که برای استفاده از سوگند یا قسم به عنوان دلیل اثبات مالکیت، باید شرایطی به وفور رعایت شود. این شرایط شامل موارد زیر می‌شود:
- عدم وجود دلیل دیگر: در پرونده دعوای اثبات مالکیت، نباید دلیل یا مدرک دیگری وجود داشته باشد که مالکیت را تثبیت کند؛ به عبارت دیگر، در صورتی که دلایل دیگری برای اثبات مالکیت وجود دارد، استفاده از سوگند به تنهایی به اثبات مالکیت کمک نخواهد کرد.
- انکار مدعی علیه: مدعی مقابل باید ادعای مالکیت مدعی اصلی را انکار کرده باشد. این به معنای این است که او باید ادعای مالکیت مدعی را رد کرده و به طور صریح اعلام کرده باشد که مالکیت اصلی را تایید نمی‌کند.
ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی، این امکان را فراهم می‌کند که در صورتی که پتانسیل حاضر کردن شهود به تعداد کافی برای خواهان وجود نداشته باشد، وی می‌تواند با معرفی یک شاهد مرد یا دو شاهد زن و همچنین سوگند خوردن خود، برای اثبات مالکیت اقدام کند. در این حالت، شرایط استفاده از سوگند به عنوان مدارک لازم برای اثبات مالکیت در دعوای مطرح شده به وضوح تعیین شده‌اند و به عنوان جایگزینی برای شهادت‌های که در شرایط معمول به تعداد کافی حاضر نمی‌شوند، مطرح می‌شود.
با ارائه شاهد مذکور و انجام سوگند، مدعی مالکیت می‌تواند به اثبات ادعای خود در مورد مالکیت بپردازد و در صورتی که مدعی علیه ادعای مالکیت را رد کند، دادگاه ممکن است با توجه به مدارک و شواهد ارائه شده، تصمیم به تغییر مالکیت بگیرد. با رعایت این شرایط، مدعی علیه می‌تواند با ارائه سوگند یا قسم و نفی ادعای مالکیت، مالکیت مال را به مدعی دیگر منتقل کند. این فرآیند با توجه به مقررات قانونی، یک راه مناسب برای تغییر مالکیت مال است و در شرایط خاصی ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
مدارک لازم برای اثبات مالکیت و ارائه به دادگاه کدام است؟
- سند رسمی یا عادی: در صورتی که دلیل اثبات مالکیت، سند باشد، ارائه سند در دادگاه جهت تایید مالکیت امری اساسی است. برای این منظور، تکلیف مدعی آن سند، ارائه اصل یا کپی برابر اصل آن به دادگاه می‌باشد. در این راستا، در مرحله ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی، تصویری از سند باید اسکن شده و همراه دادخواست به دادگاه ارسال شود. همچنین، اصل سند نیز باید در جلسه اول دادرسی تحویل دادگاه شود تا اثبات مالکیت مورد بررسی قرار گیرد.
- اقرارنامه: در حالتی که اقرار به عنوان دلیل اثبات مالکیت، به منظور ثابت کردن مالکیت ملک مورد استفاده قرار می‌گیرد، مدرک مورد نیاز جهت تایید این اقرار، اقرارنامه است. این اقرارنامه می‌تواند به صورت معتبر در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده یا به صورت لایحه به دادگاه ارائه گردد. لازم به ذکر است که ارائه اقرارنامه به عنوان یک نوشته، ضروری نیست و اقرار شفاهی در دادگاه نیز کفایت می کند.
- استشهادیه: در شرایطی که خواهان تصمیم داشته باشد که با ارائه نمونه دادخواست مربوطه، ادعای خود را با استناد به شهادت شهود، اثبات کند، لازم است که یک استشهادیه تهیه کند. لازم است فرد در این استشهادیه، مشخصات و اقامتگاه شهود را دقیقاً ذکر کند و سپس این استشهادیه باید به امضای شهود نیز برسد.
لزوم مراجعه به وکیل برای اثبات مالکیت
همان طور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم روند اثبات مالکیت در محاکم قضایی پیچیده و دشوار است. از این رو، لازم است برای این امر روی کمک یک وکیل خبره و کاردان حساب ویژه ای را باز کنید. لازم است در ابتدا از میان گزینه های موجود به دنبال یک وکیل متخصص و با سابقه باشید تا با پیچ و خم های مسیر آشنا باشد و بتواند در دعاوی مطرح شده در دادگاه از حقوق شما به بهترین شکل ممکن دفاع کند. چرا که در غیر این صورت ممکن است مالکیت را نتوان ثابت کرد و خسارت هایی به فرد تحمیل شود.
از سوی دیگر باید اشاره داشته باشیم که تهیه مدارک لازم برای اثبات مالکیت نیز با دشواری هایی همراه است. لازم است برای این منظور نیز به یک وکیل مجرب و خبره اعتماد کنید و به او اجازه بدهید با ارائه این مدارک به دادگاه منافع شما را تامین نماید. هر گونه تعلل در این مسیر ممکن است باعث شکست در پرونده شده و مالکیت شما در مال یا ملک مورد نظر را برای همیشه از دسترس خارج کند. به دلیل حساسیت های بالای اینگونه دعاوی پیشنهاد می کنیم به طور قطع وکیل استخدام کنید.
کلام آخر
از اینکه تا پایان مقاله با ما همراه بودید از شما تشکر می کنیم. در این مقاله سعی کردیم در ابتدا دلایل اثبات مالکیت در محاکم قضایی را به طور کامل نام ببریم تا مشخص شود که خواهان برای اثبات ادعای خود در دادگاه لازم است به چه مدارکی اتکا کند. اشاره داشتیم که سند، اقرار، شهادت، تصرف قبلی و مواردی از این جنس می تواند از دلایل اثبات مالکیت به شمار آید و فرد می تواند از سند عادی و رسمی، اقرارنامه و یا شهادت نامه به عنوان مدارک لازم برای اثبات مالکیت استفاده کند. اکنون از شما درخواست می کنیم که اگر نظر یا تجربه ای در خصوص مطالب ذکر شده دارید، آن را در قسمت دیدگاه با سایر مخاطبان سایت برترین وکلا به اشتراک بگذارید.
