طلاق یکی از راه های افتراق بین زوجین و انحلال عقد نکاح است که البته مرسوم ترین و متداول ترین راه انحلال عقد نکاح نیز در جامعه امروزی طلاق است. شاید تا کنون مطالب زیادی در مورد طلاق و اقسام مختلف آن به گوش شما رسیده باشد لکن ممکن است به صورت دقیق با احکام این عمل حقوقی آشنا نشده باشید و به همین علت در این مقاله ابتدا مباحث مربوط به طلاق را بررسی کرده و سپس به این بحص خواهیم پرداخت که عده طلاق چیست ، و چه احکامی را به دنبال دارد. در ادامه با ما همراه باشید.
آشنایی مختصر با مبحث طلاق
در مقالات سابق در مورد مبحث طلاق و احکام راجع به آن به تفصیل صحبت به عمل آمد. لکن برای اینکه بفهمیم عده طلاق چیست ، ابتدا باید با خود مفهوم طلاق آشنا شویم. به زبان حقوقی طلاق ایقاعی است که انشاء و اعمال آن به اختیار مرد است. در ادامه با ایقاع آشنا شده و سپس در مورد اختیار مرد در خصوص طلاق مطالبی را بیان خواهیم نمود.
اعمال حقوقی به رخداد هایی گفته می شود که اثر مستقیم آن ها مورد ارادۀ اشخاصی است که آن را اعمال و انشا می کنند. ( بر خلاف وقایع حقوقی که به رخداد هایی گفته می شود که اثر مستقیم آن ها مورد ارادۀ اشخاص نیست بلکه قانونگذار آثاری بر آن ها بار خواهد نمود. مثل ولادت یا وفات ). اعمال حقوقی خود به دو دسته تقسیم می گردند ؛ یکی عقد و دیگری ایقاع.
« عقد » آن عمل حقوقی است که حداقل به ارادۀ دو شخص تشکیل می شود. یعنی برای محقق شدن عقد حداقل به دو شخص و دو اراده نیازمندیم و یک شخص با یک اراده توانایی به وجود آوردن عقد را نخواهد داشت. مانند قرارداد اجاره ، بیع ، هبه صلح و … . اما « ایقاع » آن عمل حقوقی است که به واسطۀ ارادۀ یک شخص تشکیل می شود. به دیگر معنی یک شخص با یک اراده توانایی ایجاد ایقاع را داشته و به وجود آمدن این عمل حقوقی نیز نیازمند یک اراده است و نه بیشتر؛ مانند فسخ قرارداد، طلاق و… .
پس در بالا به این موضوع پی بردیم که تفاوت اعمال حقوقی و وقایع حقوقی چیست و متعاقباً تفاوت عقد و ایقاع چه می باشد و دیدیم که طلاق یکی از اقسام ایقاع است. حال در تعریف طلاق گفتیم که ایقاعی است که انشاء و اعمال آن به اختیار مرد است. اما در جامعه به کرّات از حق طلاق برای زن و طلاق گرفتن به اختیار زن و موارد این چنینی ، مطالبی شنیده ایم و باید به بررسی این موضوع بپردازیم.
اوصاف طلاق
طلاق ایقاعی تشریفاتی است ؛ به این دلیل که انشاء صیغۀ آن نیازمند صیغۀ مخصوصی است و برخلاف عقد نکاح که بیان صیغۀ مخصوص برای آن در قانون الزامی شمرده نشده است. صیغه های طلاق عبارتند از « أنتِ طالِق » یا « زَوجَتی طالِق ».
از طرفی انشاء و اجرای صیغۀ طلاق نیاز به حضور دو مرد عادل تحت عنوان شاهد دارد و بدون وجود این دو اصلاً طلاقی حاصل نخواهد شد. دقیقاً برعکس نکاح، که اثبات یا ثبوت این امر، نیازی به وجود شاهد نخواهد داشت اما بنابر عرف موجود در جامعه ، اشخاص برای عقد نکاح نیز شاهد در نظر می گیرند.
درخواست طلاق از جانب مرد نیز با محدودیتی مواجه نیست و مرد هر زمان که بخواهد می تواند از دادگاه تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش را بنماید که البته ثبت این طلاق منوط به آن است که مرد حقوق مالی همسرش را بپردازد یا زن در خصوص این حقوق رضایت دهد یا آنکه مرد حکم اعسار دریافت کند.
از طرفی تقاضای طلاق از جانب زن علی الاصول امکان پذیر نمی باشد چرا که طلاق حقی است که برای مرد به رسمیت شناخته شده است. البته در برخی استثنائات زن نیز می تواند درخواست طلاق کند و احکام این نوع درخواست با درخواستی که از سوی مرد مطرح می شود، دارای تفاوت هایی می باشد که در بند بعد آن را توضیح خواهیم داد.
انشاء و اعمال طلاق به اختیار زن؛ صحیح یا غلط؟
همانطور که در قانون نیز بیان شده است انشاء حق طلاق به اختیار مرد است. یعنی طلاق حقی است که قانون فقط برای مرد به رسمیت شناخته است. اما مرد می تواند انشاء و اعمال این حق مختص به خود را به اشخاصی دیگر مثل همسر خود یا شخص ثالثی وکالت دهد. همانطور که از تعریف عقد وکالت نیز پیداست؛ وکالت قراردادی برای نیابت دادن به شخصی دیگر برای انجام اعمال حقوقی می باشد. به این معنی که مرد ، همسر خود یا شخص ثالثی را برای انشاء طلاق جایگزین و نایب قرار می دهد.
این امر بدان معنا نیست که زن خود می تواند طلاق را انشاء و اعمال کند، بلکه اختیار زن ناشی از اختیاری است که مرد به ایشان اعطا کرده و به این طلاق همانند طلاقی است که از سوی مرد انشاء می شود و گویا که خود مرد اقدام به انشاء طلاق نموده است.
لازم به ذکر است که حسب مادۀ 1130 قانون مدنی مصوب سال 1314 ، زن می تواند با اثبات عسر حرج خود از مرد طلاق بگیرد و همچنین حسب صراحت مادۀ 1029 قانون مرقوم، در صورت صدور حکم موت فرضی مرد که غایب مفقود الاثر می باشد، زن می تواند از دادگاه صدور حکم طلاق را درخواست نماید. در این موارد نیز انشاء حکم طلاق به اختیار زن نبوده و حاکم ( قاضی دادگاه خانواده ) با اختیاری که قانون به ایشان اعطا نموده است، اقدام به طلاق زن از همسرش خواهد نمود. پس به نوعی می توان گفت که انشاء طلاق نیز در این موارد از اختیارات حاکم است و نه زن.
تعریف عدّه
پس از آشنایی مختصر با مبحث طلاق، اکنون نوبت به این رسیده است که به سوال اصلی یعنی عده طلاق چیست بپردازیم ؛ به این منظور ابتدا باید کلمۀ عده را تعریف کنیم.
حسب تعریف قانون گذار در مادۀ 1150 قانون مدنی مصوب سال 1314 ، اگر نکاح (اعم از دائم یا موقت) به واسطۀ فوت شوهر ، طلاق ، فسخ ، انفساخ ، لعان ، بذل مدت (مخصوص نکاح موقت) یا انقضاء مدت (مخصوص نکاح موقت) ؛ منحل شود، مدتی به نام «عدّه» آغاز می شود که تا پایان این مدت، زن نمی تواند با مرد دیگری ازدواج نماید.
پس می توان گفت که اولاً مبحث عدّه فقط مختص به بحث طلاق نمی باشد و در برخی دیگر از روش های انحلال عقد نکاح نیز جاری است و ثانیاً مبحث عدّه فقط و فقط مختص به مواردی است که در بالا نام برده شده اند و برای مثال اگر عقد نکاح به واسطۀ فوت زن یا طلاق زن در حالتی که یائسه است منحل شود، عده ای برای آن متصور نیست. در ادامه با عدۀ طلاق بیشتر آشنا خواهیم شد و بیان خواهیم نمود که کدام یک از اقسام طلاق دارای عده و کدامیک فاقد عده می باشند.
اقسام طلاق از حیث قابلیت رجوع
برای آنکه بفهمیم عده طلاق چیست ، باید ابتدا با انواع طلاق از حیث قابلیت رجوع آشنا شویم؛ در این تقسیم بندی طلاق ها به دو دستۀ «رجعی» و «باین» تقسیم می شوند. در ادامه با این دو قسم از طلاق آشنا و احکام مختص به آن ها را بیان خواهیم کرد.
طلاق رِجعی؛ تعریف و احکام آن
به طلاقی گفنه می شود که در آن شوهر در زمان عده حق دارد از آن رجوع کرده و طلاق را بهم بزند؛ به عبارت ساده تر، یعنی پس از آنکه طلاق صورت گرفت، در مدت خاصی که عدّه نام دارد، مرد می تواند با از طلاق رجوع کند. دقت شود که در این طلاق حق رجوع فقط از آن مرد است و چنین حقی برای زن به رسمیت شناخته نشده است. یعنی مرد می تواند به صورت یکجانبه و بدون آنکه نیاز به علت یا حتی تشریفات خاصی باشد، در مدت عده، از طلاق رجوع کند و زوجیت و زندگی مشترک خود را با زن مجدداً از سر گیرد.
نکته دیگر این است که رجوع از طلاق در مدت عده نیاز به تشریفات خاصی ندارد؛ همین که مردی لفظ یا کتابت یا انجام اعمالی که نشان دهندۀ زندگی مشترک هستند را انجام دهد به معنی رجوع از طلاق است. به عنوان مثال مرد می تواند الفاظی به کار ببرد یا حتی نامه ای ارسال کند که نشان دهندۀ تمایل مرد به زندگی مشترک باشد یا حتی دست زن را بگیرد یا روسری از سر وی بردارد؛ تمام این موارد اگر در زمان عدۀ طلاق رجعی از جانب مرد صورت گیرد، حسب مورد می تواند به معنای رجوع از طلاق باشد.
نکته بعد اینکه همانطور که از تعریف طلاق رجعی پیداست، این طلاق مطلقاً دارای عدّه می باشد و برخلاف برخی اقسام طلاق باین که فاقد عدّه هستند و در خصوص مدت زمان این نوع عدّه در مباحث بعدی بررسی به عمل خواهد آمد.
نکتۀ آخر اینکه پس از آشنایی با تعریف طلاق رجعی، برای آنکه بفهمیم چه نوع طلاقی رجعی و چه نوع طلاقی باین است، باید با اقسام طلاق باین که منحصر و مختصر می باشند نیز آشنا شویم. به عبارت ساده تر برای شناسایی مصداق های طلاق رجعی باید با مصداق های طلاق باین آشنا شده و هر طلاقی که جزء مصداق های طلاق های باین نبود، رجعی است. در بند بعدی با اقسام طلاق باین و تعریف و احکام مختص آن آشنا خواهیم شد و هر طلاقی که از مصادیق طلاق باین خارج بود، طلاق رجعی است.
طلاق باین؛ تعریف و احکام آن
به طلاقی گفته می شود که یا اصلا عده ندارد یا اگر عده نیز داشته باشد، مرد در مدت این عده حق رجوع از طلاق را ندارد. (برخلاف طلاق رجعی که مرد می توانست در مدت عده از طلاق رجوع کند). به عبارت ساده تر این طلاق پس از آنکه صورت گرفت، به هیچ وجه، قابل برگشت نخواهد بود. اقسام طلاق باین در بند پایین به عرض شما خواهیم رساند و فقط مجدداً دقت شود که هر طلاقی خارج از طلاق های زیر صورت بگیرد، رجعی است و فقط طلاق های زیر باین هستند. این طلاق ها عبارتند از:
طلاق زن یائسه؛ زن یائسه به زنی گفته می شود که به سنی رسیده است که عادت ماهیانه زنانگی ندارد و اگر نسبت به چنین زنی طلاق اعمال شود (تفاوتی ندارد که مرد یا دادگاه، زن را طلاق دهند) این طلاق مطلقاً باین خواهد بود و عدّه نیز نخواهد داشت. یعنی زن بلافاصله پس از اعمال طلاق، می تواند مجدداً ازدواج نماید و ملزم به نگه داشتن مدت عده نمی باشد.
طلاق زوجۀ غیر مدخوله؛ به عبارت دیگر اگر بین زن و مرد قبل از رابطۀ مباشرت (نزدیکی) افتراق و طلاق حاصل شود؛ این طلاق باین بوده و از احکام طلاق باین پیروی می کند. لازم به ذکر است که چنین طلاقی دارای عدّه نیز نمی باشد و به دیگر عبارت زن بلافاصله پس از حصول طلاق می تواند مجدداً ازدواج کند و ملزم به نگه داشتن مدت عده نمی باشد.
طلاق خُلع؛ این نوع طلاق یکی از انواع طلاق باین و همچنین طلاق توافقی بوده و به علت دارا بودن احکام زیاد و پیچیده در مقاله ای جداگانه بحث خواهد شد. فقط لازم به ذکر است که این نوع طلاق تا زمانی که زن به عوض رجوع نکرده است، باین بوده و بعد از رجوع زن به عوض، این طلاق رِجعی خواهد شد و برخلاف دو طلاق بالا، دارای عده می باشد. یعنی زن پس از حصول طلاق باید تا انقضای مدت عده صبر کند و سپس می تواند اقدام به ازدواج مجدد نماید. و نکته مهم بعدی در عرف دادگاه ها و عرف جامعه به طلاق خُلع و طلاق مُبارات (که در بند بعدی توضیح داده خواهد شد)، طلاق توافقی نیز گفته می شود.
طلاق مُبارات؛ این نوع طلاق از اقسام طلاق باین و طلاق توافقی می باشد و البته همانند مورد بالا پس از رجوع زن به عوض، این طلاق هم رِجعی خواهد شد. لازم به ذکر است در این نوع طلاق نیز زن ملزم به نگه داشتن مدت عده می باشد و پس از حصول طلاق، و بعد از انقضاء و گذشتن مدت عده می تواند مجدداً ازدواج نماید. تعریف دقیق و احکام خاص این نوع طلاق به علت پیچیدگی و مباحث فراوان، در مقاله ای جداگانه بحث خواهد شد.
طلاق قضائی؛ یعنی طلاقی که زن به دلیل عسر و حرج در دوام زندگی مشترک، آن را از دادگاه تقاضا می کند. این نوع طلاق باین است و همچنین عده دارد؛ یعنی زن پس از گذشتن مدت عده می تواند مجدداً ازدواج کند. لازم به ذکر است که اگر زن یائسه یا زوجۀ غیرمدخوله از دادگاه تقاضای طلاق کند، این طلاق باین است اما عده نخواهد داشت.
سومین طلاق بعد از سه ازدواج متوالی؛ یعنی اگر زن و مردی ازدواج دائم کنند و بین آنها طلاق حاصل شود و زن و مرد مجدداً باهم ازدواج کنند یا اینکه مرد از طلاق رجوع کند و این عمل تا سه بار و به صورت متوالی (یعنی پشت سرهم) تکرار شود، طلاق سوم باین خواهد بود و همچنین زن ملزم به نگه داشتن عده می باشد. البته اگر زوجه در این نوع طلاق یائسه یا غیرمدخوله باشد، این طلاق همچنان باین است اما عده ندارد.
مدت عده
در مباحث بالا با تعریف عده و همچنین این موضوع که عده طلاق چیست، آشنا شدیم. حال باید دید که اگر بین زن و مرد طلاق حاصل شود، زن در مواردی که ملزم به نگه داشتن عده است، تا چه مدت باید عده نگه دارد.
در مبحث طلاق (نه سایر موارد انحلال عقد نکاح نظیر فوت) اگر زن در شمار زنانی باشد که باید عده نگه دارد، و همچنین زن غیرحامل باشد، مدت عده سه ماه یا سه طُهر است. (یعنی بعد از طلاق دوبار عادت ماهیانه زن حاصل شود و به محض حادث شدن عادت ماهیانه سوم مدت عده تمام می شود) و اگر زن حامل باشد، تا مدت وضع حمل باید عده نگه دارد.
نکته مهم بعدی این است که در نکاح موقت (صیغه ) اصلاً مبحث طلاق وجود ندارد و طلاق فقط مختص به نکاح دائم است و در نکاح موقت مدت عده در صورت فسخ و انفساخ یا بذل و انقضای نکاح، دو طُهر یا 45 روز برای زن غیرحامل و برای زن حامل تا زمان وضع حمل می باشد.
لزوم مراجعه به وکیل در خصوص احکام مربوط به عدۀ طلاق
در این مقاله صرفاً به این موضوع که عده طلاق چیست، پرداختیم اما لازم به ذکر است که زن در مدت عده دارای حقوقی می باشد که باید از جانب مرد اعمال شود. برای مثال در مدت عده علی الاصول مرد ملزم به پرداخت نفقه به زن می باشد حال برای درک بهتر این موضوع که این نفقه شامل چه مواردی است و اینکه طلاق صورت گرفته اصلاً عده دارد یا خیر و موارد این چنینی، بهتر است به وکلای مجرب در این زمینه مراجعه نمایید.
کلام آخر
در این مقاله فهمیدیم که عده طلاق چیست، با این وصف که ابتدا با مفهوم عده و سپس با مفهوم طلاق و انواع آن آشنا شدیم و سپس به موضوع اصلی پرداختیم. همراهی شما خوبان موجب دلگرمی ماست و نظرات و انتقادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
